Ciekawostki Małych Pienin

Rezerwat przyrody „Wąwóz Homole” imienia Jana Wiktora – założony w 1963 r. obejmuje wąwóz Homole, Czajakową Skałę i część dolinki Koniowskiego Potoku. Przed utworzeniem rezerwatu wąwóz Homole był wypasany – owce poruszały się po nim swobodnie nie pilnowane(i tak nie mogły z niego wyjść), ale powodowało to ogromne zniszczenia roślinności oraz erozję terenu. Utworzenie rezerwatu zapobiegło tym szkodliwym procesom. W przeszłości okolica wąwozu była penetrowana przez poszukiwaczy skarbów, a także przez poszukiwaczy złota, dzisiaj jeszcze można znaleźć na terenie wąwozu szyby górnicze – pozostałości po kopalniach złota.

Wąwóz Homole – wąwóz o długości ok. 800 m, zbudowany z wapieni, tworzy głęboki kanion o bardzo stromych ścianach dochodzących do 120 m wysokości. Znajduje się w Małych Pieninach w miejscowości Jaworki. Jego nazwa pochodzi od ruskiego słowa homoła, gomoła, które oznacza obły – co związane jest z kształtem doliny.
Wąwóz uważany jest za jeden z piękniejszych w Polsce, jego dnem płynie potok Kamionka tworząca atrakcyjne kaskady.

Jan Wiktor (1890 –1967) – polski pisarz, publicysta, dziennikarz, działacz ludowy, popularyzator Pienin.

Dubantowska Dolinka – znajduje się nad potokiem Kamionka, powyżej Wąwozu Homole. Dobre miejsce na odpoczynek – ustawione są tutaj ławy i stoły. Zaraz przy wyjściu z Wąwozu Homole, po prawej stronie znajdują się płaskie skały, tzw. Kamienne Księgi. Wokół polanki poprowadzona jest ścieżka edukacyjna.

Kamienne księgi – wg legendy w skałach zapisane są losy wszystkich ludzi na świecie. Zaszyfrowane pismo odczytał jedynie stary pop z Wielkiego Lipnika, ale Pan Bóg odebrał mu mowę, żeby ludzie nie mogli poznać swoich losów.

Jemeriskowa Skałka – wapienna stroma skała znajdująca się powyżej Wąwozu Homole. Ma wysokość ok. 10 metrów i znajduje się na niewielkiej, suchej polance. Dobre miejsce do odpoczynku. Poniżej skały krzyżują się szlaki: pieszy prowadzący przez Wąwóz Homole i dalej na Małą Wysoką z drogą leśną z Jaworek.

Rówienki – niewielka polanka (ok. 720 m n.p.m.) w Małych Pieninach u podnóża Pawłowskiej Góry (840 m n.p.m.). Przepływa obok niej potok Kamionka. W sezonie wakacyjnym działa tutaj baza namiotowa pod Wysoką.

Baza namiotowa pod Wysoką – prowadzona w lipcu i sierpniu przez Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich w Łodzi. Baza oferuje noclegi w swoich namiotach, istnieje również możliwość rozbicia prywatnego namiotu.

Wysoka, Wysokie Skałki (1050 m n.p.m.) (słow. Vysoké Skalky) – najwyższy szczyt Pienin położony na granicy polsko-słowackiej. Dawniej szczyt nazywany był: Pamiarky, Kiczera , były to lokalne nazwy stosowane przez zamieszkujących okolicę Łemków. Południowe stoki należą do słowackiego Pienińskiego Parku Narodowego, natomiast stoki północno-zachodnie do rezerwatu przyrody Wysokie Skałki. Ze szczytu roztaczają się piękne widoki na: Tatry, Babią Górę, Pasmo Radziejowej, Magurę Spiską oraz Pieniny. Góra zaliczana jest do Korony Gór Polski.

Wierchliczka (964 m n.p.m.) (słow. Vrchriečky) szczyt położony pomiędzy Przełęczą Rozdziela a Watriskiem. Przez jego wierzchołek, zwany jest Skałką przebiega granica słowacko-polska.
Po II wojnie światowej, w ramach akcji „Wisła” wysiedlono zamieszkujących okolicę Łemków, a tereny przełęczy Rozdziela zmeliorowano i założono socjalistyczną spółdzielnię i hodowlę owiec. Wybudowano też dużą bacówkę, jej ruiny starszą do dzisiaj.

Przełęcz Rozdziela (803 m n.p.m.) (słow. sedlo Rozdiel) – oddziela Pieniny (Wierchliczkę) od Beskidu Sądeckiego (Szczob).

Akcja „Wisła”, Operacja „Wisła” – międzynarodowa militarna akcja przeprowadzona od 28 kwietnia 1947 r do końca lipca 1947 r. i wymierzona głównie w struktury UPA. Była to także akcja przesiedleńcza, której celem było usunięcie pewnych nacji, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, ale także małżeństw mieszanych. Objęto nią ludność głównie z terenów Polski południowo-wschodniej: Roztocza, Pogórza Przemyskiego, Bieszczadów, Beskidu Niskiego, Beskidu Sądeckiego i tzw. Ruś Szlachtowską i deportowano ich na Ziemie Odzyskane.
Efektem tej akcji było nie tylko częściowe wyludnienie obszarów objętych wysiedleniem, ale także zniszczenie dziedzictwa kulturowego tych regionów. Przestało całkowicie istnieć kilkadziesiąt miejscowości. W Pieninach była to np. wieś Biała Woda, która przed rokiem 1947 liczyła 110 gospodarstw. W 1947 r. wszystkich mieszkańców przesiedlono, a gospodarstwa spalono.
Akcja „Wisła” została potępiona w 1990 r. przez Senat RP oraz przez Prezydentów: Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Kaczyńskiego.

Biała Woda – nieistniejąca wieś w Małych Pieninach w dolinie potoku Biała Woda, obecnie jest to część wsi Jaworki. W XIV w. zasiedlona została przez Wołochów, którzy rozwijali gospodarkę pasterską. Z czasem wieś bardzo się rozrosła, przed II wojną światową miejscowość Biała Woda liczyła 110 gospodarstw. Dolinę do 1947 r. do akcji „Wisła” zamieszkiwali Rusini – należeli do grupy zwanej Łemkami. Utrzymywali się głównie z pasterstwa, ale znani byli przede wszystkim jako „druciarze” – naprawiali potłuczone gliniane garnki zaklejając je przeżutym żytnim chlebem a następnie wzmacniając drutem.. Po deportacji ludności budynki zostały spalone, a wieś przestała istnieć.
Uważny obserwator zauważy jeszcze dzisiaj rosnące w polach drzewa owocowe oraz pozostałości po opuszczonych gospodarstwach.
W dolinie ocalało też kilka obiektów sakralnych, typowych dla kultury Łemków: kapliczka, oraz kilka przydrożnych drewnianych krzyży z postacią Chrystusa wyciętą z blachy.
W Szlachtowej znajduje się też cerkiew z 1909 roku, która obecnie jest kościołem rzymskokatolickim oraz kamienna cerkiew z XVIII w. w Jaworkach.
Na dawnych polach uprawnych prowadzony jest wypas kulturowy owiec i bydła.

Socjalistyczna spółdzielnia i hodowla owiec została założona po wysiedleniu zamieszkujących dolinę Białej Wody Łemków. Pola zostały zmeliorowane, w okolicach Wierchliczki i pod Wysoką wybudowano bacówki, które okazały się niepraktyczne i nie były używane. Ich ruiny straszą do dzisiaj – widoczne są m.in. przy szlaku prowadzącym z Wierchliczki w kierunku przełęczy Rozdziela.
Korytka melioracyjne można znaleźć przy podejściu z polany Rówieńki na Wysoką.

Rezerwat przyrody Biała Woda utworzono w 1963 r. w celu ochrony krajobrazu, naskalnych roślin wapieniolubnych oraz oryginalnych elementów przyrody nieożywionej: skały wapienne i turnie, kamieniste koryto potoku z kaskadami. Rezerwat znajduje się w dolinie potoku Biała Woda oraz jego dopływu Brysztańskiego Potoku.
W sąsiedztwie rezerwatu można znaleźć wiele osobliwości, należą do nich np.:

• Bazaltowa Skałka – pomnik przyrody nieożywionej. Zielonkawo- czarny bazalt zajmuje powierzchnię około 7×8 m, i ma wysokość 3,5 m. Porasta go obficie rojownik pospolity.
• Czerwona Skałka – wapienna skała o czerwonej barwie. Znajduje się naprzeciwko ujścia potoku Zimna Studnia do doliny potoku Biała Woda na terenie rezerwatu przyrody Biała Woda. Czerwona Skałka nosi też nazwę Skała Sfinks z powodu osobliwego kształtu oraz Kornajowska Skała z racji swojego położenia na dawnym osiedlu Kornaje.
• Smolegowa Skała – wapienna skała, niedostępna dla zwiedzających znajduje się na terenie rezerwatu przyrody Biała Woda (tuż za wejściem do Doliny Białej Wody). Jej nazwa pochodzi od nieistniejącego już osiedla Smolegowe, wchodzącego w skład wsi Biała Woda. Widziana z góry skała ma charakterystyczny kształt przypominający grzbiet dinozaura, na jej grani znajduje się 5 wierzchołków.
• Czubata Skała lub Czubata – wapienna skała, znajduje się na terenie rezerwatu przyrody Biała Woda (zaraz za punktem sprzedaży biletów wstępu, po stronie północnej). Wraz ze Smolegową Skałą tworzy Wąwóz Międzyskały.
• Kociubylska Skała – wybitna skała znajduje się na terenie rezerwatu przyrody Biała Woda. Skałę z dwóch stron opływa potok Biała Woda, tutaj też znajduje ujście Brysztański Potok. Naprzeciw skały znajduje się szeroki plac, na którym składowane jest drzewo.

Jaworki – wieś należaca do gminy Szczawnica, położona w dolinie potoku Grajcarek u podnóża Małych Pienin. Miejscowość spopularyzowana głównie dzieki Muzycznej Owczarni, posiada jeszcze inne atrakcje turystyczne:

• Rezerwat Przyrody Wąwóz Homole
• Rezerwat Przyrody Zaskalskie-Bodnarówka – utworzony w 1961 r. w celu ochrony krajobrazu, lasu i cennej roślinności. Rezerwat znajduje się w dolinie Skalskiego Potoku w Jaworkach. Wejście do rezerwatu wymaga uzyskania zgody nadleśnictwa.
• Rezerwat Przyrody Biała Woda
• Rezerwat Przyrody Wysokie Skałki – obejmuje najwyższy szczyt Pienin – Wysoką.
• Kościół św. Jana Chrzciciela w Jaworkach – jest to dawna cerkiew greckokatolicka. Wybudowany w 1798 r.w stylu klasycystycznym z elementami późnobarokowymi (wcześniej była tu drewniana świątynia, która się spaliła).
• Muzyczna Owczarnia w Jaworkach – bardzo popularny, kultowy klub muzyczny utworzony przez Wieńczysława Kołodziejskiego w 1997 r. w przeniesionej i zaadaptowanej starej owczarni. Muzyczna Owczarnia organizuje koncerty i plenery malarskie i malarsko-rzeźbiarskie, ale prowadzi też warsztaty muzyczne. Prezesem Honorowym Komitetu Założycielskiego Stowarzyszenie „Muzyczna Owczarnia” jest Nigel Kennedy, w komitecie znajdują się m.in. Hanna Banaszak, Janusz Muniak, Janusz Strobel, Marek Raduli, Krzysztof Ścierański, Krzysztof Cugowski, Kuba Badach i prof. dr hab. Marek Waldenberg. Wielu muzyków ma prywatne działki w Jaworkach
• Arena Narciarska Jaworki-Homole – kompleks tras narciarskich położony w Dolinie Skalskie, na północnym stoku Bukowinek u stóp Wysokiej.

Nigel Kennedy – angielski wirtuoz skrzypiec, uczeń Yehudi Menuhina. Słynie z niekonwencjonalnego zachowanie na scenie, np. granie plecami do publiczności, popijanie piwa z puszki, opowiadanie dowcipów. Jest gościnnym dyrektorem artystycznym Filharmonii Krakowskiej i Polskiej Orkiestry Kameralnej.

Informacje zaczerpnięto między innymi z:
Józef Nyka: Pieniny. Przewodnik. Wyd. Trawers, 2008
Wikipedia