Orkanówka to dom, w którym żył i tworzył Władysław Orkan – urodzony w Porębie Wielkiej pisarz i poeta nazywany “piewcą Gorców”. Obecnie mieści się tutaj muzeum biograficzne tego gorczańskiego twórcy.
Orkanówka znajduje się w Porębie Wielkiej, w przysiółku Zagronie na zboczu Pustki, przy zielonym szlaku z Niedźwiedzia na Turbacz.
Pisarz rozpoczął budowę domu w 1903 r. po otrzymaniu honorarium literackiego za powieść „W Roztokach”. Zamieszkał w niewykończonym domu w 1905 r.
“Orkanówka” została wybudowana w stylu witkiewiczowskim. W jej powstawaniu brali udział znajomi pisarza – projekt wykonał przyjaciel – zakopiański architekt Andrzej Galica, budowę poprowadził sąsiad – cieśla Wincenty Klimek, a dekoracje snycerskie wykonał Jan Bulas – zaprzyjaźniony z Orkanem artysta również pochodzący z Poręby Wielkiej.
Problemy finansowe pisarza spowodowały, że tak naprawdę dom nigdy nie został wykończony.
Władysław Orkan (1875-1930) – poeta, powieściopisarz i dramaturg, urodził się w Porębie Wielkiej, w ubogiej rodzinie góralskiej. Naprawdę nazywał się Franciszek Ksawery Smaciarz, później zmienił nazwisko na Smreczyński (od nazwiska rodowego matki – Smreczak). Edukację rozpoczął w szkole elementarnej przy klasztorze cystersów w Szczyrzycu, później wraz z bratem uczył się w Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie.
Ożenił się z Marią Zwierzyńską, w 1909 r. urodziła im się córka Zosia. Kiedy Zosia miała 3 lata Maria zmarła z powodu gruźlicy płuc, wtedy dziewczynkę wzięła pod opiekę mieszkająca w Zakopanem ciotka – siostra Orkana, Maria Moszowa. Pisarz ożenił się po raz drugi z Bronisławą Folejewską.
W maju 1930 roku Orkan pojechał do Krakowa, aby odwiedzić śmiertelnie chorą córkę, ale nie dotarł do szpitala – 14 maja umiera z powodu wylewu krwi do mózgu. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, rok później trumna została przewieziona do Zakopanego i złożona w grobie na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
Zosia była jedynym dzieckiem pisarza, zmarła w szpitalu przy ul. Kopernika w Krakowie kilka tygodni po śmierci ojca.
Władysław Orkan nazywany jest “piewcą Gorców“. Pisał wiersze, dramaty, nowele i powieści. Głównym tematem jego utworów była gorczańska przyroda oraz obraz polskiej wsi. Jednym z jego najpopularniejszych utworów jest powieść „W Roztokach”.
Ważną rolę w wykształceniu Władysława Orkana oraz jego starszego brata odegrała matka – Katarzyna Smreczyńska. W czasie, kiedy synowie uczyli się w gimnazjum w Krakowie, kobieta raz w miesiącu pokonywała pieszo ok. 70 km z Poręby do Krakowa, by zanieść synom jedzenie. Do dzisiaj w Porębie jest ona symbolem matczynej miłości.
Muzeum Orkana
Po śmierci Władysława Orkana w 1930 r. budynek odziedziczyła rodzina Folejewskich; ostatnim spadkobiercą był syn drugiej żony Bronisławy Folejewskiej – Witold, profesor Uniwersytetu w Poznaniu. W czasie II wojny światowej zamieszkał w Orkanówce wraz z żoną Wilhelminą. Po wojnie spędzali tu letnie wakacje. Ponieważ nie było ich stać na konieczne remonty w 1973 r. sprzedali dom gminie Niedźwiedź. W 1979 r. w domu pisarza utworzono muzeum, jako filię Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce.
Wewnątrz zgromadzono pamiątki dokumentujące życie i twórczość pisarza, ale też sprzęt gospodarczy typowy dla górali zagórzańskich. Wśród pomieszczeń jest m.in. gabinet z biblioteką Orkana, sypialnia, pokój jego matki – Katarzyny Smreczyńskiej oraz kuchnia, w której zobaczyć można wyposażenie Zagórzan.
Do Muzeum prowadzi aleja utworzona z jaworów, które posadził osobiście Orkan, jako podziękowanie za szczęśliwy powrót z I wojny światowej. Przed aleją stoi kapliczka ufundowana przez jego matkę.
Przed budynkiem znajduje się drewniana rzeźba przedstawiająca postać siedzącego Orkana, która została tu umieszczona w 1975 r. z okazji setnych urodzin pisarza.
Od 2002 r. w ostatnią sobotę maja organizowana jest tutaj „Majówka u Orkana”. Imprezę folklorystyczną przygotowuje Gorczański Oddział Związku Podhalan i Gminny Ośrodek Kultury w Niedźwiedziu.
Muzeum można zwiedzać od wtorku – soboty – w godz. 9-17.
Dołącz do nas na Facebooku
