Sapka, pierogi z suszonymi śliwkami, zupa z korpieli i razowy kołoc z bryndzą – to regionalne potrawy Zagórzan – górali mieszkających na styku Beskidu Wyspowego i Gorców. Potrawy te są promowane w ramach lokalnej marki “Zagórzańskie Dziedziny”.
Aktualnie trwa procedura zmierzająca do wpisania ich na Listę Produktów Tradycyjnych.
Sapka to rodzaj kluski razowej gotowanej na wodzie z pszennej mąki. U Zagórzan jadło się ją zwykle na śniadanie lub na obiad. W wielu zagórzańskich domach je się taką potrawę do dziś, jako pierwszy syty posiłek. Ugotowane kluski o konsystencji gęstego budyniu wykłada się na talerz i rozciąga tworząc niewielkie wgłębienie, do którego wlewa się omastę. Tradycyjnie sapka podawana była ze słodką śmietanką, masłem, bądź skwarkami.
Sapkę, czyli kluski rozgarnywane przygotowuje się z mąki razowej, która jest świetnym źródłem błonnika, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania jelit. Błonnik wpływa pozytywnie na perystaltykę przewodu pokarmowego, daje uczucie sytości na długo oraz pomaga obniżać poziom cholesterolu. Mąka pszenna razowa jest bogata w witaminy z grupy B i minerały: magnez, potas i fosfor, które wspierają nasz układ nerwowy oraz krwionośny. Do przygotowania potrawy używa się również mleka, które jest źródłem wapnia odpowiedzialnego za przewodnictwo nerwowo-mięśniowe oraz gęstość kości – zapobiega osteoporozie. Do przyrządzenia potrawy wykorzystuje się też niewielką ilość masła, naturalnie bogatego w witaminy A i D.
Pierogi z suszonymi śliwkami to potrawa tradycyjna gotowana u Zagórzan, jako jedna z potraw, które musiały się znaleźć na wigilijnym stole.
Pierogi z suszonymi śliwkami przygotowuje się z użyciem oleju rzepakowego, bogatego w kwasy omega-3, działającego przeciwzapalnie i ochronnie na układ sercowo-naczyniowy. Jeszcze mocniejsze działanie przeciwzapalne mają suszone śliwki, czyli nadzienie pierogów. Są one bogate w witaminę A, C, E (przeciwutleniacze), wapń, żelazo, mangan, miedź, potas i duże ilości błonnika. Pomagają regulować funkcjonowanie układu pokarmowego i mogą być pomocne w przypadku zaparć. Włókno pokarmowe zawarte w tych owocach zapobiega wchłanianiu cholesterolu, a potas może korzystnie wpłynąć na regulację ciśnienia tętniczego. Witaminy antyoksydacyjne działają przeciwnowotworowo oraz korzystnie wpływają na jakość naszej skóry (działanie przeciwstarzeniowe).
Zupa z korpieli zwana korpielanką to rodzaj postnej zupy z dodatkiem brukwi (karpieli), marchwi, ziemniaków czasem mleka lub słodkiej śmietanki oraz polnych ziół.
Tą sycącą, pożywną zupę gotowano u Zagórzan najczęściej w okresach głodu, na przednówku, kiedy zapasy były już bardzo uszczuplone.
Zupa z korpieli – karpiele (w pozostałej części kraju znane głównie jako brukiew) należą do rodziny kapustowatych. Są to warzywa niskokaloryczne, sycące i zarazem bogate w wiele witamin m.in. witaminy A, C, D, K oraz witaminy z grupy B. Znajdziemy w nich również błonnik i świetne źródło minerałów, takich jak cynk, fosfor, magnez, miedź, potas, siarka, wapń i żelazo. Dzięki zawartości tak wielu składników odżywczych działają przeciwnowotworowo i przeciwstarzeniowo. Korzystnie wpływają na wzrok, jakość skóry oraz na układ odpornościowy. Ziemniaki, jako źródło skrobi, podnoszą wartość energetyczną zupy oraz dają wyraźne uczucie sytości na długo. Marchew wzmacnia działanie przeciwzapalne dania, a ugotowana jest świetnym źródłem dobrze przyswajalnych karotenów wpływających korzystnie na narząd wzroku.
Kurdybanek, lebiodka i lubczyk przeciwdziałają wzdęciom, pomagają w leczeniu niestrawności, pobudzając wydzielanie enzymów trawiennych oraz działają korzystnie na perystaltykę jelit. Działają również przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo. Lebiodka (czyli znane nam powszechnie oregano) dzięki zawartości olejków eterycznych może dodatkowo wspomagać leczenie nieżytu oskrzeli, gardła i suchego kaszlu. Lubczyk ma też działanie wykrztuśne i przeciwbólowe… i oczywiście jest powszechnie znanym afrodyzjakiem.
Kołoc razowy z bryndzą jest to rodzaj pieczywa, wypiekany powszechnie na terenie zagórzańskim. Podawany był w okresach wzmożonej pracy w polu, kiedy do pomocy przychodzili sąsiedzi.
Aby móc nakarmić wszystkich pracowników pieczono kołoce, które łatwo było wynieść do pola. Pieczono go także z okazji „ograbku”, czyli zakończenia żniw. Takie kołoce wypiekano również na wesela (uroczystość zaczynało się od kawałka kołacza podanego z kawą zbożową), kiedy zjawiali się już wszyscy goście.
Kołoc z bryndzą – ciasto drożdżowe z mąki razowej syci na długo. Dzieje się tak dzięki wysokiej zawartości błonnika, który pęczniejąc w układzie pokarmowym wypełnia go, dając uczucie pełności. Poprawia też perystaltykę jelit i może działać korzystnie na poziom cholesterolu. Mąka razowa zawiera również bogactwo minerałów, takich jak: związki fosforu, wapnia, potasu, magnezu i żelaza. Drożdże używane do wypieku ciasta są dobrym źródłem witamin z grupy B (w tym B12), dzięki czemu pozytywnie wpływają na działanie układu nerwowego, jakość skóry i kondycję włosów i paznokci. Bryndza, którą smarujemy kołacz jest dobrym źródłem wapnia – działa prewencyjnie w osteoporozie oraz wspomaga układ nerwowo- mięśniowy. Naturalnie wytwarzana bryndza jest produktem probiotycznym, który wspomaga funkcjonowanie mikrobiomu jelitowego.
Opisy potraw na podstawie materiałów otrzymanych z Gminy Mszana Dolna
Dodatkowo dla zainteresowanych prezentujemy film o przygotowywaniu zagórzańskich smakołyków.
Regionalne zagórzańskie potrawy serwowane są już w kilku miejscach w regionie, m.in. w Bazie Lubogoszcz i Ośrodku Rekolekcyjno – Rekreacyjnym na Śnieżnicy w Kasinie Wielkiej.
„Zagórzańskie Dziedziny” – lokalna marka, która utrwala i promuje tradycje, kulturę, rzemiosło oraz kuchnię zamieszkujących tu górali zagórzańskich.
Koordynatorem działań jest Gmina Mszana Dolna
“Zagórzanie” to grupa etniczna górali mieszkających na styku Beskidu Wyspowego i Gorców. Nazwa ta wywodzi się od słów „za górami” – zagórzanie. Związane jest to z tym, iż oddzieleni są na południu wałem Gorców od sąsiednich Podhalan, na północnym wschodzie grzbietami Ćwilina, Mogielicy i Śnieżnicy od sąsiednich Lachów, zaś na północnym zachodzie pasma górskie Bydłoniowej, Szczebla i Lubonia oddzielają ich od grupy zwanej Kliszczakami. W ten sposób teren Zagórzan tworzy zwarte terytorium ze wszystkich stron otoczone górami.
Zagórzanie posiadają bogatą kulturę i tradycję ludową przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Spośród innych grup etnicznych wyróżnia ich przede wszystkim gwara i strój.
Najważniejsze miejscowości Zagórzan to m.in.: Mszana Dolna, Kasina Wielka, Kasinka Mała, Niedźwiedź, Konina, Lubomierz, Podobin, Raba Niżna, Olszówka i Poręba Wielka.
Ważniejsze góry regionu: Lubogoszcz, Śnieżnica, Ćwilin, Szczebel, Luboń Wielki, Turbacz i Kudłoń.
Wszystkim miłośnikom tego regionu polecamy wywiad z Panią Magdą Polańską z Urzędu Gminy Mszana Dolna, która jest koordynatorką działań przy budowie marki lokalnej Zagórzańskie Dziedziny. Z publikacji na blogu TraveloveLove dowiemy się wiele ciekawych informacji o Zagórzanach – ich kulturze ludowej i tradycjach, o atrakcjach turystycznych tego regionu, ale też o samej marce “Zagórzańskie Dziedziny”. Zagórzańskie Dziedziny: tradycja i kultura z pogranicza Beskidu Wyspowego i Gorców