“Gdy bieszczadzkie słońce ogrzeje powietrze, z kryjówek wypełza na polowanie duch nadrzecznych łęgów i olszyn. Jest wręcz niewidoczny wśród zieleni liści i brązu pni. Porusza się powoli, bezszelestnie. Gdy zbliży się na dostateczną odległość atakuje szybko, chwyta i dusi splotami ciała. Leśni mieszkańcy od owadów przez płazy, gady, mniejsze ptaki i ssaki, te na ziemi i na drzewach, muszą się mieć na baczności” – tak o wężu Eskulapa pisze autor poniższych zdjęć: Cezary Ćwikowski.
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus). Fot. Cezary Ćwikowski
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus) to wyjątkowy osobnik wśród polskich gadów – jest największym i najrzadszym wężem występującym w Polsce. Wyróżnia go również sposób polowania – swoje ofiary dusi splotami ciała.
Objęty jest ochroną ścisłą, wpisany jest do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako krytycznie zagrożony.
W polskim klimacie dorosłe węże są aktywne najczęściej od kwietnia do września/października (w zależności od warunków pogodowych), w pozostałym okresie zapadają w hibernację. W warunkach hodowlanych żyje ok. 30 lat, w warunkach naturalnych znacznie krócej.
Odżywia się głównie myszami, jaszczurkami, jajami, pisklętami i małymi ptakami.
Eskulapy to węże bardzo ostrożne i płochliwe, w sytuacji zagrożenia, także przy spotkaniu z człowiekiem, starają się uciec, nie są jadowite.
Jego największymi wrogami są borsuki i inne łasicowate, jeże, ptaki drapieżne, ale też dziki, które niszczą gniazda podczas rycia w kopcach. Oczywiście dużym zagrożeniem jest człowiek, który nie tylko bezmyślnie je zabija, ale też ingeruje w naturalne środowisko – miejsca kryjówek i rozrodu, tych gadów.
Wąż Eskulapa jest jednym z najdłuższych europejskich węży, osiąga długość nawet powyżej 1,5 m, najczęściej obserwowane zwierzęta miały 100 – 140 cm. Najdłuższy Eskulap znaleziony na terenie Austrii mierzył 2 m i 25 cm długości. Świeżo wyklute węże mają 25 – 30 cm. Samce są większe i dłuższe od samic.
Dorosłe osobniki mają grzbiet w kolorze oliwkowobrązowym lub brunatnym z jasnymi plamkami, brzuch ma kolor słomkowy lub żółty. Młode mają bardziej kontrastowe ubarwienie niż osobniki dorosłe – często podobne do młodych zaskrońców zwyczajnych.
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus). Fot. Cezary Ćwikowski
Siedlisko
Wąż Eskulapa preferuje ciepły mikroklimat i miejsca nasłonecznione – leśne polany, łąki, obrzeża lasów, skaliste urwiska nad rzekami, kamieniołomy, sterty kamieni i desek, kopce siana, można go również spotkać w ruinach starych domostw i pasiek. Ma też specyficzne wymagania dotyczące miejsca składania jaj – mają one zapewnić odpowiednie warunki termiczne – stosunkowo wysoką i w miarę stałą temperaturę oraz wilgotność, dlatego gniazdo zakłada w podłożach roślinnych, m.in. w kopcach trocin i siana, butwiejących liściach, ale też w kompostownikach i obornikach.
Wymagania bytowe sprawiają, że należy do gatunków synantropijnych – często można go spotkać w pobliżu ludzkich siedzib – starych zabudowań, piwnic, pasiek, tartaków. Znajduje tu nie tylko bezpieczne kryjówki i odpowiednie mikrosiedliska do założenia gniazda, ale też dostęp do różnorodnego pokarmu.
Eskulap poluje na swoje ofiary nie tylko w norach podziemnych oraz na ziemi, potrafi się też wspinać na drzewa, gdzie w dziuplach szuka ptasich jaj i piskląt.
Występowanie
Zamieszkuje środkową i południowa Europę oraz Azję Mniejszą i Azję Zachodnią. W Polsce występuje wyłącznie w Bieszczadach i Górach Sanocko-Turczańskich. Można go spotkać przede wszystkim w dolinie Sanu (pod Otrytem – od mostu w Rajskiem po Dwerniczek). Jednym z siedlisk jest Rezerwat Krywe oraz jego okolice, ale pojedyncze osobniki spotykano również w Nadleśnictwie Stuposiany, Cisnej, Baligrodzie, Komańczy i po północnej i wschodniej stronie Zalewu Solińskiego (Nadleśnictwo Ustrzyki Dolne).
Wąż Eskulapa w Polsce – wg ostatnich szacunków z lat 2009-2015 populacja wynosi 150-200 osobników.
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus). Fot. Cezary Ćwikowski
Rozmnażanie
Jest to wąż jajorodny. Okres godowy tych gadów przypada najczęściej w maju lub czerwcu, samce toczą wtedy bezkrwawe rytualne walki w celu wyłonienia najsilniejszego osobnika. Poszukiwanie partnera sprawia, że w tym okresie są bardziej ruchliwe, ale też mniej ostrożne, co stanowi dla nich dodatkowe zagrożenie. Po ok. 4-6 tyg. od zapłodnienia, najczęściej w lipcu, samice składają jaja (przeciętnie 5-12). Jaja są owalne, białe, maja zwykle ok. 4-6 cm długości, 2–3,5 cm szerokości i wagę ok. 10–15 g. Okres inkubacji jest różny, zależy od rodzaju podłoża – krótszy przy wyższej temperaturze i wilgotności, np. w kopcu trocin (ok. 50 dni), długi, wynoszący nawet 100 dni, w gniazdach w zacienionych mikrosiedliskach, np. w próchniejącym pniu. Młode, które wykluwają się na przełomie lata i jesieni mierzą 25 – 30 cm. Aby dobrze przygotować się do okresu zimowego muszą nauczyć się jeszcze polować – hibernację przetrwają najlepiej odżywione osobniki.
„Czynna ochrona węża Eskulapa w Bieszczadach Zachodnich”
Wąż Eskulapa objęty jest ochroną ścisłą, wpisany jest do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako krytycznie zagrożony. Ich niewielka populacja wynika nie tylko z naturalnych zagrożeń oraz ingerencji człowieka w środowisko tych gadów. Nie sprzyja jej także klimat regionu. Eskulap to gatunek ciepłolubny o specyficznej biologii rozrodu, stosunkowo późno rozpoczynający okres godowy. Jeżeli okres inkubacji się wydłuży dochodzi do obumarcia zarodków, a młode które się wylęgną mają małe szanse na przeżycie.
W 2009 r. rozpoczęto realizację projektu czynnej ochrony oraz monitorowania populacji tego gatunku, który finansowany był przez fundację EkoFundusz, NFOŚ i GW oraz Nadleśnictwo Lutowiska. W ramach tych działań utworzono m.in. dogodne miejsca do inkubacji jaj (kopce rozrodcze), ale też wykoszono i odkrzaczono ok. 20 ha terenów, przygotowano gałęziowiska oraz miejsca preferowane przez te gady. W późniejszych latach monitorowano efektywność podjętych działań.
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus). Fot. Cezary Ćwikowski
Ciekawostki
Wąż Eskulapa oraz gniewosz plamisty to jedyne węże dusiciele występujące w Polsce.
Nazwa “Wąż Eskulapa” związana jest z mitologicznym bogiem sztuki lekarskiej – rzymskim Eskulapem, greckim Asklepiosem. Bóg ten nie tylko miał zdolności uzdrawiania, ale nawet wskrzeszania umarłych. Jego atrybutem była laska, wokół której owinięty był wąż, który ze względu na linienie symbolizował „odradzanie się”, ozdrowienie i długowieczność.
“Laska Asklepiosa” jest symbolem medycyny i farmacji.
Dlaczego Eskulap upodobał sobie Bieszczady?
Jedna z bojkowskich legend mówi o bożku Ralu, który przybierał postać węża. Zamieszkiwał uroczysko o nazwie Ralskie, na terenie którego znajduje się obecnie miejscowość Rajskie (gmina Solina), gdzie faktycznie występuje wąż Eskulapa.
Źródło
https://www.iop.krakow.pl/Eskulap/gatunek
https://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/tom15/Art._11.pdf
https://nauka.uj.edu.pl/aktualnosci/-/journal_content/56_INSTANCE_Sz8leL0jYQen/74541952/114417862
Dołącz do nas na Facebooku
