W Porębie Wielkiej, na południowych stokach i u podnóży góry Chabówka znajduje się piękne miejsce na spacery i wycieczki przyrodnicze, edukacyjne i rekreacyjne – park podworski hrabiów Wodzickich.
Park ma ok. 19 ha powierzchni i wyróżnia się przede wszystkim imponującym drzewostanem – spośród rosnących tu ok. 1000 drzew 14 ma status pomników przyrody. Najstarsze drzewa mają ok. 300–400 lat.
Historia tego miejsca jest bardzo bogata – sięga XVI wieku. Tereny te były w posiadaniu znanych rodów: Pieniążków, Lubomirskich, Sanguszków i od 1761 roku Wodzickich. To właśnie ostatni właściciel hrabia Ludwik Wodzicki jest autorem kompozycji parku – jego wyjątkowe walory krajobrazowe sprawiły, że już w 1934 roku park został uznany za pomnik przyrody i wpisany do rejestru zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki.
W 1967 r. drzewostan parku uznany został za pomnik przyrody.
Od 1983 r. znajduje się on pod opieką Gorczańskiego Parku Narodowego.
Park położony jest na dwóch poziomach, które tworzą park dolny i park górny. Od południa i wschodu otacza go kamienny mur z XIX wieku. Przy projektowaniu wykorzystano naturalny drzewostan i cieki wodne. W parku dolnym rosną głównie wiązy i jesiony, w górnym lipy (obecnie jest to cenny starodrzew).
Wśród ciekawych przykładów dendrologicznych jest m.in. wielopokoleniowa lipa – bardzo ciekawy okaz lipy szerokolistnej – gdzie obok siebie rosną aż trzy pokolenia tego gatunku, a najstarszy okaz ma ok. 200 lat. Dzięki takiej formie rozmnażania lipa może bytować w tym samym miejscu nawet 1000 lat.
Tutaj też rosły dwa największe wiązy w Polsce – „Wiąz Łokietka” i „Wiąz chłosty”, obecnie możemy zobaczyć je tylko w szczątkowej formie:
– „Wiąz Łokietka” (najgrubszy wiąz w Polsce), miał ok. 320 lat, złamał się w latach 70.tych XX wieku, ocalały pień został zabezpieczony daszkiem. Wg pomiarów z 1967 r. wiąz ten miał 33 m wysokości, 212 cm średnicy, obwód 665 cm.
– „wiąz chłosty” (drugi co do wielkości wiąz górski w Polsce) miał ponad 300 lat, złamał się w czasie wichury w 1993 roku. Pozostała część pnia ma w obwodzie 600 cm. Pod nim wymierzano karę chłosty chłopom, którzy uchylali się od odrabiania pańszczyzny.
– wiąz rosnący w bramie południowej liczący ok. 250 lat został ścięty ze względów bezpieczeństwa w 1983 roku.
Bardzo atrakcyjne florystycznie są parkowe łąki – wczesną wiosną można tu podziwiać kwitnące krokusy, a latem lilie złotogłów i mieczyki dachówkowate.
Liczny i różnorodny drzewostan parku jest miejscem gniazdowania ptaków. Gorczański Park na swojej stronie informuje, że zaobserwowano tu ok. 60 gatunków, mieszkają tu m.in. sikory – uboga, bogatka, modra i czarnogłówka, a także kowaliki, puszczyk zwyczajny, drozdy i dzięcioły.
Stawy dworskie
Stawy dworskie istniały tutaj już w XVII w. W latach 2006 -2009 zostały odtworzone i obecnie są siedliskiem płazów, zamieszkują je m.in. żaby trawienne i traszki grzebieniaste. W ich pobliżu gnieżdżą się kaczki krzyżówki i tracze nurogęsi.
Przy stawach znajdują się drewniane wiaty edukacyjne.
Ponieważ większość budynków została spalona w styczniu 1945 roku, dzisiaj z oryginalnych zabudowań dworskich można zobaczyć niewiele, są to m.in.:
Park oprócz wartości przyrodniczej i kulturowej park ma ogromne walory turystyczne – jest świetnym miejscem spacerowym i wycieczkowym. Zwiedzanie ułatwia poprowadzona przez jego teren ścieżka edukacyjna „Park dworski hrabiów Wodzickich i góra Chabówka”. Ścieżka ma 3 km długości, jej przejście zajmuje ok. 3,5 godziny. Na trasie znajduje się 16 przystanków, pierwsze 9 przystanków dotyczy historii miejsca – można tu zobaczyć m.in. pozostałości zabudowań dworskich. Kolejne 7 przystanków prowadzi na górę Chabówka. Po drodze można zobaczyć m.in. starodrzew lipowy. Park najlepiej zwiedzać przechodząc wzdłuż wyznaczonych przystanków.
Ogród Gorczański
Utworzony na terenie parku Wodzickich Ogród Gorczański ma 3,9 ar łącznej powierzchni i został zaprojektowany w oparciu o logo GPN, którego symbolem jest salamandra plamista. W „plamkach” płaza prezentowane są rośliny charakterystyczne dla Gorców. Ogród najlepiej zwiedzać w maju i czerwcu, kiedy kwitnie większość zgromadzonych tu roślin.
Do parku można wchodzić z psami, ale muszą być one na smyczy i w kagańcu.
Szczegółowe zasady dotyczące zasad korzystania z parku: Regulamin dla odwiedzających GPN
1. Park Dolny
2. Wiąz Łokietka
3. Oficyna dworska z 1735 roku
4. Ruiny dworu
5. Wozownia (lamus)
6. Stawy dworskie. Odwiert solanki.
7. Panorama Gorców
8. Park Górny
9. Wielopokoleniowa lipa
10. Drzewostan zniekształcony
11. Budowa geologiczna
12. Dziko rosnące rośliny użytkowe
13. Las półnaturalny
14. Sukcesja lasu na gruncie porolnym
15. Ekosystem polny.
16. Panorama Gorców z Chabówki.
W Dyrekcji GPN dostępny jest przewodnik po ścieżce, który umożliwia identyfikację wielu ciekawych obiektów.
Od kilku lat w parku działają tez tężnie solankowe – w wiatach zbudowano konstrukcje z drewna oraz gałązek tarniny, po których spływa solanka – woda nasycona mikroelementami i minerałami – jonami sodowymi, solami magnezowymi oraz związkami jodu i bromu. Uderzające o gałązki krople wody parują tworząc w najbliższym otoczeniu specyficzny, korzystny dla zdrowia mikroklimat – wpływa on pozytywnie m.in. na układ odpornościowy, nerwowy, oddechowy i układ gruczołów dokrewnych, poprawia też kondycję skóry. Taka prozdrowotna inhalacja zalecana jest przez okres pół godziny, najlepszy efekt jest przy przebywaniu w odległości do 10 metrów od źródła parowania solanki.
Oprac. na podstawie materiałów Gorczańskiego Parku Narodowego