Tunel pod Przełęczą Łupkowską

Tunel pod Przełęczą Łupkowską powstał w 1874 r., w celu połączenia kolejowego Budapesztu i Lwowa przez Przemyśl. Później, podczas I i II wojny światowej, jako strategiczny obiekt był kilkukrotnie celem ataku wszystkich stron konfliktu. Został odbudowany po II wojnie światowej.
Od kilku lat miejsce jest coraz popularniejszą atrakcją regionu, odwiedzany jest przede wszystkim przez pasjonatów historii i techniki. Dużym powodzeniem cieszą się letnie też kolejowe przejazdy  – z Rzeszowa przez Zagórz do Medzilaborcy.

Warto wybrać się na wycieczkę turystyczną – koleją z Sanoka, przez Łupków do Medzilaborcy. Przejazdy koleją organizowane są w okresie letnim na trasie Rzeszów – Sanok – Zagórz – Medzilaborce.

Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna

Tunel pod Przełęczą Łupkowską był ważnym elementem Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej, która zapewniała bezpośrednie połączenie Budapesztu i Lwowa przez Przemyśl. Wybudowano trasę kolejową Przemyśl – Łupków, która po dołączeniu do istniejących już 2 linii – po stronie węgierskiej oraz galicyjskiej utworzyła w ten w sposób historyczną linię – Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Kolej Żelazną, zwaną też “Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Drogą Żelazną”.
Kolej została oddana do użytku w 1872 r., natomiast tunel w Łupkowie 2 lata później. W tym okresie przejściowym, kiedy tunel nie był jeszcze gotowy przesyłki transportowano górą tunelu przy pomocy wozów.

O tym jak ważne było to przedsięwzięcie dla Austro-Węgier może świadczyć fakt, że 19 września 1880 r. na stacji w Łupkowie pojawił się sam cesarz Franciszek Józef I, który podróżował wtedy po Galicji.
Kolej miała ogromne znaczenie gospodarcze i komunikacyjne, ale też militarne – odegrała strategiczną rolę w zaopatrzeniu Twierdzy Przemyśl w okresie I wojny światowej. Była również wykorzystywana w czasie II wojny światowej przez armię sowiecką do przeładunku sprzętu wojskowego.

Linia kolejowa 107

Obecnie linia nie funkcjonuje jako całość. Po stronie polskiej działa linia kolejowa 107, która pełni rolę przewoźnika pasażerskiego na trasie Nowy Zagórz – Łupków.
Linia kolejowa Zagórz – Łupków liczy 50 km. Znajdują się tu stacje: Nowy Zagórz – Zagórz – Tarnawa Dolna – Czaszyn – Morochów – Mokre Małopolskie – Wysoczany – Szczawne Kulaszne – Rzepedź i bocznica szlakowa – Komańcza Letnisko – Komańcza – Osławica – Nowy Łupków – Łupków – Tunel

W okresie letnim organizowane są przejazdy koleją na trasie Rzeszów – Sanok – Zagórz – Medzilaborce.

Tunel pod Przełęczą Łupkowską

Tunel łączy polską i słowacką sieć kolejową, jest to ostatni obiekt linii kolejowej nr 107 na granicy polsko-słowackiej, znajduje się 1,5 km za stacją w Łupkowie. Administracyjnie należy do słowackiej wioski Palota.
Tunel powstał w 1874 r. Aktualnie ma 381 m długości.
Był 4 razy wysadzony – podczas I wojny światowej – w 1914 r. przez Austriaków, w 1915 przez Rosjan i podczas II wojny światowej -w 1939 r. przez Polaków, w 1944 r. przez Niemców. Ponieważ miejsce to było kluczowe dla zaopatrzenia Armii Radzieckiej postanowiono odbudować tunel, ale w okresie przejściowym poprowadzono tory grzbietem przełęczy – wychodziły one  w okolicach tunelu w Łupkowie i spadały stromym stokiem po stronie słowackiej. Pod górę każdy wagon wyciągały 2 lokomotywy. W ten sposób transportowano amunicję, paliwo do czołgów i zaopatrzenie żołnierzy. Podczas jednego z takich transportów doszło do wypadku – składy wypadły z szyn, runęły w dół i zapaliły się zbiorniki z benzyną. Zginęła cała obsługa i kilkunastu żołnierzy. Po tym wypadku zrezygnowano z tego transportu. W 1946 r. tunel został odbudowany przez Rosjan, tunel był czynny do 1952 r., potem został zamknięty. Został ponownie otwarty od 1974 r. do połowy lat 80.
W 1996 r. otwarto przejazd dla ruchu transportowego i osobowego. Obecnie funkcjonuje tylko transport osobowy w sezonie letnim (od czerwca do końca sierpnia) z Rzeszowa/Sanoka do Medzilaborcy.
Odległość pomiędzy stacjami Łupków i Medzilaborce wynosi 15,6 km.

 

Stacja kolejowa w Łupkowie

Stacja powstała w 1872 r. w ramach budowy Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej, znajduje się na wysokości 600 m, posiada 5 torów. Jest to najdalej wysunięta stacja na południe Polski.

19 września 1880 r. na stacji w Łupkowie pojawił się sam cesarz Franciszek Józef I, który podróżował wtedy po Galicji.

Łupków

Łupków to dawna wieś na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich. Leży nad potokiem Łupka (dopływ Osławy) u stóp Przełeczy Łupkowskiej. Budowa I Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej wpłynęła na ożywienie gospodarcze miejscowości. W okresie międzywojennym Łupków był popularną wsią wypoczynkową, zarówno latem jak i zimą – turyści doceniali świetne warunki narciarskie, przyjeżdżali tu nawet narciarze z Francji. W 1938 r. uruchomiono tu schronisko turystyczne. Po II wojnie światowej wieś została wysiedlona, a zabudowania zniszczone; ocalał tylko budynek stacji kolejowej z sąsiednimi zabudowaniami. Zachował się też cmentarz.
Obecnie mieszka tu 20 osób.
W Starym Łupkowie działa schronisko “Chata na końcu świata”, obiekt prowadzony jest przez Stowarzyszenie Miłośników Schroniska w Łupkowie. Strona schroniska: https://lupkow.pl/.
Po zbudowaniu kolei w 1872 r., w sąsiedztwie Łupkowa powstała osada kolejarska, która obecnie nosi nazwę Nowy Łupków. W latach 1890-1898 wybudowano tu linię kolejki wąskotorowej, która służyła przede wszystkim do transportu drewna do tartaków.
Po II wojnie światowej utworzono duży PGR, a w 1968 zbudowano zakład karny (w czasie stanu wojennego internowano w nim działaczy Solidarności).

Na przystanku kolejowym „Nowy Łupków” jest możliwość obejrzenia „Salonki Gierka” – słynnego pociągu, który przewoził prominentów partyjnych PRL.

Przełęcz Łupkowska ( słow. Lupkovský priesmyk, 640 m) – przełęcz stanowi naturalną granicę pomiędzy Beskidem Niskim i Bieszczadami i jednocześnie między Karpatami Zachodnimi i Wschodnimi. Pod przełęczą znajduje się tunel kolejowy o długości 416 metrów, którym poprowadzona jest linia kolejowa Zagórz – Medzilaborce.
Przez przełęcz biegnie granica Polski ze Słowacją.

Spacer na Przełęcz Łupkowską (wjazdy do tunelu)

Z Łupkowa można się wybrać na spacer, żeby zobaczyć oba wjazdy do tunelu. Tam i z powrotem to 4 km odległości, 1:20 h marszu oraz 70 m przewyższenia.
Ze stacji kolejowej w Łupkowie idziemy niebieskim szlakiem turystycznym, szutrową drogą prowadzącą wzdłuż torów kolejowych w kierunku zachodnim. Ścieżka szlaku poprowadzona jest dawnym torowiskiem, którędy odbywał się w latach powojennych transport ładunków przez Przełęcz Łupkowską w trakcie odbudowy zniszczonego tunelu. Droga prowadzi w większości przez las, a później zbliża się do miejsca wjazdu do tunelu. Ze skarpy można zobaczyć wyremontowany od strony polskiej tunel. Dalej ścieżka wznosi się nieco i wchodzimy na Przełęcz Łupkowską. Na niewielkiej polance spotykamy czerwony szlak biegnący granicą polsko-słowacką. Znajduje się tu również mały schron (domek). Przekraczamy granice państwa i dalej za zielonymi znakami szlaku, przez las schodzimy do wylotu tunelu po słowackiej stronie. Na murze możemy zobaczyć tablice upamiętniające jego odbudowę. Stąd możemy kontynuować spacer zielonym szlakiem dalej wzdłuż torów do drogi, którą możemy dojść do słowackiej wsi Palota (we wsi jest droga rowerowa). Wycieczkę można kontynuować dalej, do odległego o 15 km od tunelu miasta Medzilaborce.
Ze stacji Łupków do tunelu to 1, 7 km, które pokonamy w ciągu pół godzinnego spaceru.

Medzilaborce

Medzilaborce to miasto leżące 15 km od tunelu w Łupkowie, po stronie słowackiej, nad rzeką Laborec, na południowych stokach Niskiego Beskidu. Z nazwą rzeki wiąże się postać kniazia Laborca, który odgrywa ważną rolę w kulturze rusińskiej. Anonimowa kronika podaje, że na przełomie IX i X w., podczas najazdu plemion starowęgierskich na Kotlinę Karpacką kniaź szukał schronienia w twierdzy zemplińskiej, ale został schwytany i zabity nad brzegiem rzeki Sviržava. Od tamtej pory rzeka nosi nazwę Laborec.
W pobliskiej wsi Habura znajduje się rzeźba z brązu przedstawiająca postać kniazia. W postumencie rzeźby wbudowano kasetę z ziemią ze wsi łemkowskich wschodniej Słowacji, jako symbol jedności i tożsamości Rusinów.

Największą atrakcją miasta jest Muzeum Sztuki Nowoczesnej Andy’ego Warhola – twórcy pop-artu. Muzeum powstało w 1991 roku z inicjatywy amerykańskich potomków artysty. Zgromadzono tu drugą pod względem liczby kolekcję dzieł artysty. Znajdują się tu także prace jego brata Paula i bratanka Jamesa. Matka artysty – Julia Warhol pochodziła Z oddalonej o 17 kilometrów wioski Miková.
Strona muzeum: www.muzeumaw.sk