Ciekawostki

Luboń Wielki (1022 m n.p.m.) – szczyt w Beskidzie Wyspowym, dobrze rozpoznawalny dzięki widocznej z daleka wieży przekaźnikowej. Przez miejscową ludność zwany Biernatką. Stoki północne i południowe są strome, natomiast z zachodu na wschód ciągnie się długi grzbiet od Jordanowa aż po Rabę Niżną z piękną położonym osiedlem o nazwie „Surówka” ( funkcjonuje też nazwa Krzysie) – rozciąga się stąd panorama na Gorce, Pasmo Podhalańskie i Babiogórskie, a nawet Tatry.
Na południowym zboczu znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej „Luboń Wielki”.
Na szczycie znajduje się Schronisko PTTK, wieża przekaźnikowa, punkt meteorologiczny.

Szlaki turystyczne prowadzące na szczyt Lubonia Wielkiego

• niebieski – z Rabki-Zdrój – Zaryte – czas przejścia ok. 1:50 h, odległość – 3,5 km, przewyższenie – ok. 550 m
• zielony z Rabki-Zdrój Śmietanowa – czas przejścia ok. 2:10 h, odległość – 5,1 km, przewyższenie – ok. 530 m
• żółty z Rabki – Zaryte („Perć Borkowskiego”) – czas przejścia ok. 2 h, odległość – 3,5 km, przewyższenie – ok. 550 m
• czerwony od Przełęczy Glisne – 1:10 h, odległość – 2,2 km, przewyższenie – ok. 380 m
• czerwony z Mszany Dolnej, ok. 3:30 h, odległość – 9 km, przewyższenie – ok. 700 m
• niebieski – z Naprawy (przystanek PKS Luboń Mały), ok. 2:30 h, odległość – 7,3 km, przewyższenie – 430 m. Opis trasy (przez widokową polanę Surówki).

Schronisko PTTK na Luboniu Wielkim im. Stanisława Dunin-Borkowskiego – budynek ma charakterystyczny kształt, przypominający domek Baby Jagi, zgodnie z zamiarem projektantów z okien z górnej sali można spoglądać na cztery strony świata. Budowę rozpoczęto w 1929 r., oddano go do użytku już w 1931 r. Powstał dzięki wysiłkom działaczy Oddziału PTT z Rabki. W jego budowę zaangażowanych było wiele osób, m.in. Jerzy Czoponowski i Stanisław Dunin-Borkowski – autorzy projektu, ks. Jan Surowiak, który wydzielił parcelę pod budowę z lasów kościelnych i pokrył koszty transportu kamienia, a także ks. J. Bulanda i Władysław Grochala. Budowę wspierała również finansowo i „zadaniowo” ludność góralska. Pod koniec okupacji pojawiła się realna groźba spalenia budynku przez Niemców, którzy niszczyli obiekty turystyczne, jako potencjale bazy partyzantów. Na szczęście nie doszło do tego, zapobiegła mu ówczesna gospodyni schroniska Karolina Kaleciakowa. Wg opowieści, kiedy na początku 1945 r. na Luboniu pojawił się oddział hitlerowców, Karolina Kaleciakowa stanęła przed komendantem jednostki likwidacyjnej z niemowlęciem i flaszką wódki. Niemcy odstąpili od realizacji planu. Próbowali jeszcze później zniszczyć schronisko pociskami, ale bezskutecznie.
Aktualnie schronisko dysponuje 25 miejscami noclegowymi. Aktualnym gospodarzem jest Krzysztof Knofliczek.
Informacje szczegółowe: http://www.lubon.pttk.pl/home.htm

Rezerwat Przyrody nieożywionej „Luboń Wielki” położony jest na południowym zboczu, przy żółtym szlaku turystycznym z Rabki – Zaryte. Znajduje się tutaj największe w Beskidzie Wyspowym gołoborze, skały zwane „Dziurawymi Turniami” oraz liczne jaskinie – spenetrowano i opisano 13 jaskiń i schronisk skalnych. Największa z nich: „Jaskinia w Luboniu Wielkim” ma 26 m długości i deniwelację 9 m. Niestety, gołoborze zarasta lasem.
Rezerwat utworzono w 1970 r.

Stanisław Dunin-Borkowski był współautorem projektu, budowniczym schroniska na Luboniu oraz wieloletnim jego gospodarzem, a także aktywnym działaczem Oddziału PTT w Rabce. Jego nazwiskiem nazwano schronisko na Luboniu oraz żółty szlak z Rabki – Zaryte.

Katastrofy lotnicze na Luboniu – Pierwsza miała miejsce 2.09.1939 r. Na północno-zachodnich stokach góry, na granicy Tenczyna i Krzeczowa polska artyleria zestrzeliła niemiecki samolot rozpoznawczy Henschel Hs-126. Zginął pilot, a obserwator zmarł wkrótce z powodu odniesionych ran. Szczątki maszyny zostały wykorzystane przez miejscową ludność na potrzeby gospodarcze.
Druga katastrofa wydarzyła się niedaleko osiedla „Surówki”. 26.08.1985 r. rozbił się czechosłowacki śmigłowiec Mi-2 z dwoma pilotami na pokładzie. Maszyna leciała ze Świdnika z przeglądu technicznego. Przy niebieskim szlaku znajduje się niewielki kopczyk upamiętniający to wydarzenie.

Wieża przekaźnikowa na szczycie – została wybudowana w 1961 r., w celu poprowadzenia transmisji mistrzostw świata FIS w Zakopanem w 1962 r. Obecnie jest przekaźnikiem dla telewizji oraz telefonii komórkowej.

Gołoborze – rumowisko skalne w górach (bez żwiru i piasku). Wg niektórych źródeł termin ten dotyczy tylko terenu w Górach Świętokrzyskich i oznacza miejsce „gołe” bez „boru”.

Polana Surówki zwana Krzysiami – znajduje się na długim zachodnim grzbiecie, przy niebieskim szlaku prowadzącym z Naprawy Dolnej na szczyt Lubonia Wielkiego. Z polany rozciąga się piękna panorama Kotliny Rabczańskiej, Gorców, Pasma Orawsko-Podhalańskiego i Tatr. Powyżej polany, na skraju lasu znajduje się kamienny kopczyk upamiętniający miejsce katastrofy czechosłowackiego śmigłowca, która miała miejsce w 1985 r. Na polanie znajduje się kilka zabudowań gospodarczych. W czasie II wojny światowej Niemcy spalili stojące na polanie drewniane szałasy, które mogły stanowić schronienie dla ukrywających się w okolicy partyzantów.