Zabytkowe cerkwie Podkarpacia

Cerkwie stanowią nieodłączny element podkarpackiego krajobrazu. Wiele z nich to prawdziwe architektoniczne perły, z imponującymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, zabytkowymi ikonostasami i ciekawą historią, wśród których znajdują się obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Te piękne świątynie to propozycja nie tylko dla amatorów architektury i historii, ale też świetny pomysł na urozmaicenie każdej wizyty w Bieszczadach i okolicach. To także możliwość wzbogacenia wiedzy o trudnych dziejach tego regionu oraz jego mieszkańców.

Cerkwie z rejonu Beskidu Niskiego opisujemy w osobnym artykule: Najpiękniejsze cerkwie Beskidu Niskiego

Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku

Cerkiew w Smolniku to dzisiaj jedyny zachowany obiekt sakralny reprezentujący typ bojkowski w Bieszczadach i jeden z trzech w całym kraju. Z oryginalnego wystroju świątyni zachowała się pochodząca z k. XVIII w. polichromia zdobiąca ścianę ikonostasową nawy.
Świątynia została wybudowana w 1791 w. Najpierw funkcjonowała jako cerkiew prawosławna, następnie greckokatolicka, a od 1974 filialny kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP parafii św. Stanisława Biskupa w Lutowiskach.
Cerkiew znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Została włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Zwiedzanie cerkwi: wg podanej informacji na stronie Gminy Lutowiska termin zwiedzania cerkwi należy ustalić z Panem Adamem Bartnikiem – tel. +48134610212 (dzwonić po godz. 20⁰⁰).
W lipcu i sierpniu cerkiew jest otwarta w każdą niedzielę 9-17 (o godz. 9.30 – jest msza św.).
Nabożeństwa: Kościół należy do parafii w Lutowiskach – Msza św. odprawiana jest w w niedziele o godz. 9.30, dodatkowo w okresie od 22 czerwca do końca września msza św. w soboty o godz. 18.

Cerkiew w Smolniku reprezentuje typ bojkowski. Jest to dzisiaj jedyny zachowany obiekt sakralny tego typu w Bieszczadach i jeden z trzech w całym kraju. Świątynia jest trójdzielna, z nawą, prezbiterium i przedsionkiem równej wysokości, ale nierównej szerokości – nawa jest wyraźnie większa. Wszystkie części budynku wieńczą cebulaste kopułki z krzyżami na szczycie namiotowych dachów. Całość okala okap.

Jedynym elementem oryginalnego wyglądu cerkwi jest fragment polichromii przedstawiający kotarę podtrzymywaną przez anioły oraz puste kartusze, w których pierwotnie znajdowały się postacie proroków starotestamentowych.

Cerkiew św. Mikołaja w Chmielu

Dawna greckokatolicka cerkiew, a obecnie kościół filialny parafii św. Michała Archanioła w Dwerniku, została wybudowana w 1906, konsekrowano ją w roku 1907 pod wezwaniem św. Mikołaja. Drewniany budynek ma konstrukcję zrębową, trójdzielną, orientowaną.
Jest to już trzecia cerkiew w tym miejscu – pierwsza, wybudowana w końcu XVI w., została spalona przez wojska Szwedów. Kolejną postawiono w 1795 r., funkcjonowała ona do 1904 r.
Na przełomie lat 50. i 60. budynek był wykorzystany jako magazyn. W 1969 została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. W latach 1970–1977 została wyremontowana.
W 1968 r. cerkiew została wpisana na listę zabytków, znajduje się na podkarpackim Szlaku Architektury Drewnianej.

Podczas ekranizacji „Pana Wołodyjowskiego” w 1968 r. Chmiel był plenerem zdjęć pożaru Raszkowa, pojawił się wówczas pomysł, aby w trakcie zdjęć spalić cerkiew. Po licznych protestach konserwatorów zabytków zrezygnowano z tego pomysłu.

Warto podejść na cmentarz przy cerkiewny, znajduje się płyta nagrobna z inskrypcją w języku cerkiewnosłowiańskim z 1644 r. Jej treść w język polski brzmi: „Roku Bożego 1644, miesiąca lipca, dnia 17. Tu leży szlachetna Pani Feronia rodzona córka Pana Eustachego Dubianskiego a małżonka Pana Jana Orlickiego. Spoczywa tu w wierze, czeka daru, którym darem obiecane w niebie Królestwo”.

Nagrobki na cmentarzu zostały odnowione w roku 1987 siłami społecznymi.

Cerkiew pw. bł. Bronisławy w Hoszowie

Jest to dawna cerkiew greckokatolicka, została zbudowana w latach 1939–1948, znajdująca się w miejscowości Hoszów. W 1971 przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Pełni funkcję kościoła filialnego pw. bł. Bronisławy parafii Matki Bożej Bieszczadzkiej w Jasieniu-Ustrzykach Dolnych.

Cerkiew znajduje się na liście obiektów leżących na podkarpackim Szlaku Architektury Drewnianej. Wizerunek świątyni jest częstym motywem bieszczadzkich widokówek.

Cerkiew św. Mikołaja w Hoszowie

Cerkiew w Uluczu – jedna z najstarszych drewnianych cerkwi w Polsce

W Uluczu, na wysokim wzgórzu Dębnik nad Sanem znajduje się cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, jest to jedna z najstarszych cerkwi w Polsce – według badań powstała w 1659 roku. Na górę prowadzi stroma leśna ścieżka.
Z cerkwią związana jest bardzo ciekawa legenda. Otóż według miejscowych podań planowano jej budowę u stóp wzgórza. Okazało się jednak, że zniknęły przywiezione materiały, odnaleziono je na szczycie Dębnika. Kiedy sytuacja powtórzyła się trzykrotnie uznano to za znak i wybudowano cerkiew na szczycie wzgórza.
Cerkiew zbudowana jest z drewna jodłowego, ma konstrukcję zrębową, posadowiona jest na podmurówce kamiennej, trójdzielna (prezbiterium, nawa i babiniec). Przy prezbiterium znajdują się tzw. pastoforia – dwa pomieszczenia, które występują tylko w najstarszych cerkwiach, a służyły do trzymania szat liturgicznych i przygotowywania ofiary eucharystycznej.
W środku zachowana jest polichromia. Obecnie we wnętrzu eksponowane są współczesne ikony.
Obecnie cerkiew jest oddziałem terenowym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Cerkiew w Uluczu pw. Wniebowstąpienia Pańskiego

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Świątynia stanowi przykład cerkwi łemkowskiej typu północno-wschodniego. Ściany dekorowane figuralno-ornamentalną polichromią z 1898 r. We wnętrzu zachowane zabytkowe wyposażenie (m. in. ikonostas z I poł. XIX w., ołtarze boczne).
Została zniesiona w latach 1801–1803, obecnie należy do Kościoła Prawosławnego.
Cerkiew znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Została włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Cerkiew pw św. Michała Archanioła – prawosławna, (w swoich dziejach służyła też grekokatolikom i rzymskim katolikom), wzniesiona w latach 1801–1803 w Turzańsku. Włączona do podkarpackigo Szlaku Architektury Drewnianej (na trasie nr IV: sanocko-dukielskiej). Wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Cerkiew w Turzańsku jest cerkwią łemkowską, trójdzielną, bezwieżową, orientowaną, konstrukcji zrębowej. Zachował się zdekompletowany ikonostas z 1895 r. (autorstwa Josypa Bukowczyka) i polichromia z 1898 r. (Josypa Bukowczyka) oraz kilkanaście chorągwi procesyjnych ręcznie haftowanych i obraz Matki Bożej z przytuloną głową do Jezusa