Jak dobrze znasz Beskid Wyspowy?

Najwyższym szczytem Beskidu Wyspowego jest Mogielica, ma ona 1170 m.

Największa polana w całym Beskidzie Wyspowym to Polana Stumorgowa, znajduje się ona ona na południowo-zachodnim grzbiecie łączącym Mogielicę z Krzystonowem (wys. ok. 1000-1100 m. Jej nazwa pochodzi od dawnej jednostki powierzchni – mórg (ok. 0,5 ha). Jest niezwykle widokowa, można z niej zobaczyć nie tylko okoliczne szczyty Beskidu Wyspowego, takie jak Luboń Wielki, Szczebel, Ćwilin, Łopień, Lubogoszcz i Śnieżnicę, grzbiet Jasienia i Krzystonowa, ale także pasmo Radziejowej, Dzwonkówkę, Kiczorę Kamienicką, Pieniny, pasmo Lubania, Gorce ze szczytami: Kudłoń, Kiczora i Turbacz, a nawet pasmo Tatr i szczyt Babiej Góry. W czasie II wojny światowej Hala Stumorgowa była miejscem zrzutów alianckich dla działających w tym rejonie partyzantów.

Pan Buk to okazały buk, największy w kostrzańskich lasach (jego pień ma 5,5 m obwodu) - pozostałości po 180-letnim drzewie zobaczymy przy zielonym szlaku na Kostrzę. Wg znawców regionu i przyrodników można zauważyć u jego podstawy ślady spalenia po uderzeniu pioruna - było to przyczyną jego obumarcia. Drzewo było pomnikiem przyrody.

“Zbójnicki Stół” – to ambona skalna na północnym stoku Mogielicy. Skała dzięki spłaszczonemu wierzchołkowi faktycznie wygląda jak stół, przy którym wg miejscowych legend zbójnicy liczyli swoje pieniądze. Nieodkryte skarby leżą do dzisiaj schowane w jaskiniach w rejonie Marszałkowej Studni i na polanie Skalne pod Jasieniem.

“Dziurawe Turnie” – to wysokie głazy, bloki skalne i ściana osuwiskowa oraz liczne schroniska skalne i jaskinie, największa z nich: „Jaskinia w Luboniu Wielkim” ma 26 m długości i deniwelację 9 m. Formacje te możemy zobaczyć w pełnej okazałości – przez obszar przechodzi żółty szlak turystyczny z Rabki-Zdrój Zaryte na szczyt Lubonia Wielkiego. Na terenie tym utworzono rezerwat przyrody „Luboń Wielki”.

Pod Szczeblem, przy czarnym szlaku turystycznym znajduje się jaskinia „Zimna Dziura” (wejście na wysokości 655 m n.p.m.). Zgodnie z nazwą jest to faktycznie spora kamienna dziura w lesie. Jaskinia była znana już od wieków, pierwszy jej opis pochodzi z 1882 roku. Jej rozmiary nie są imponujące, maksymalnie 25 długości korytarzy w większości wąskich szczelin. Wejście do jaskini prowadzi stromo w dół, można wejść na głębokość ok. 5 m do komory o rozmiarach 6 m na 3 m, nie jest tu konieczna latarka. „Zimna Dziura” zwana jest też „Grotą Lodową” - swoją drugą nazwę zawdzięcza utrzymującej się tu niższej temperaturze niż na zewnątrz. Ze względu na jej kształt i położenie zimne powietrze powoduje długie utrzymywanie się lodu w jej wnętrzu.

Urokliwe leśne jeziorko o nazwie Morskie Oko znajduje się na północno-wschodnim zboczu Lubogoszcza, obok Kasiny Wielkiej, oprócz nazwy nie ma nic wspólnego z tym tatrzańskim. Zbiornik jest stosunkowo niewielki, i możemy go lasem obejść dookoła. Od strony Lubogoszcza zasila go niewielki strumyk, a wypływ wody jest przegrodzony umocnioną obecnie groblą, z której woda spływa do głębokiego jaru. W dużej części zarośnięty jest szuwarami. Z przekazów wynika, że Morskie Oko istniało tu od dawna i było naturalnym jeziorkiem. Obecnie Lasy Państwowe w ramach projektu “Małej retencji górskiej” wzmocniło zamykającą staw groblę.

„Górą zakochanych” nazywana jest Modyń (1029 m). Do niedawna zalesiony i pozbawiony widoków szczyt nie należał do najpopularniejszych celów wycieczek, ale w czerwcu 2021 r. została oddana do użytku wieża widokowa, która przyciąga coraz większe rzesze odwiedzających. Z wieży można podziwiać wspaniałe panoramy – zobaczymy m.in. Beskid Wyspowy, Beskid Sądecki, Gorce, Pieniny i Tatry.

W okresie międzywojennym na polanie znajdującej się na zachodnim stoku Lubogoszcza YMCA wybudowała basen pływacki o wymiarach 8×25 metrów. Powstał też stały obóz młodzieżowy - chatki, domek kierownika, jadalnia ze świetlicą oraz boisko sportowe i basen pływacki. Warto wybrać się tutaj, chociaż na krótką wycieczkę by zobaczyć „dzieło”, powstałe 90 lat temu. Baza Szkoleniowo- Wypoczynkowa “Lubogoszcz” działa cały rok, przyjmuje grupy zorganizowane (zielone szkoły, obozy, wycieczki szkolne, itp.), ale również turystów indywidualnych. Tutaj też odbywa się wiele wydarzeń związanych z akcją “Odkryj Beskid Wyspowy”.

Na wschodnim grzbiecie Grodziska, na wzniesieniu Klasztorówka znajduje się grodzisko zwane Klasztorzyskiem – wg niektórych badaczy prawdopodobnie w okresie średniowiecza istniał na nim klasztor benedyktynów.

Największe w Beskidzie Wyspowym gołoborze znajduje się na południowo-wschodnim stoku Lubonia Wielkiego, przy żółtym szlaku – tzw. Perci Borkowskiego.

Karol Bunsch w powieści historycznej „Dzikowy skarb” ulokował siedzibę tytułowego bohatera – Dzika na Grodzisku. Nazwa góry pochodzi od znajdującego się tu w okresie średniowiecza grodu.

Diabelski Kamień to ogromny głaz znajdujący się u wschodnich podnóży Grodziska (618 m) koło Szczyrzyca. Skała ma imponujące rozmiary, ale też ciekawą powierzchnią – występują tu liczne wnęki i pęknięcia, widocznych jest też 5 ciemniejszych zagłębień – wg lokalnych podań są to ślady czarcich pazurów! Pewnego smaczku tym legendom dodaje fakt, że „Diabelski kamień” sąsiaduje z „Pustelnią Szczyrzycką”, którą do niedawna zamieszkiwał pustelnik z klasztoru w Szczyrzycu.

Sceny do wymienionych filmów kręcono w XIX-wiecznym budynku stacji kolejowej w Kasinie Wielkiej - jest to najwyżej położona stacja na linii Chabówka – Nowy Sącz. Aktualnie w budynku znajdują się pokoje gościnne i apartamenty do wynajęcia.

Schronisko o charakterystycznym kształcie przypominającym domek Baby Jagi znajduje się na szczycie Lubonia Wielkiego. Zgodnie z zamiarem projektantów z okien z górnej sali można spoglądać na cztery strony świata. Budowę rozpoczęto w 1929 r., oddano go do użytku już w 1931 r. Powstał dzięki wysiłkom działaczy Oddziału PTT z Rabki. W jego budowę zaangażowanych było wiele osób, budowę wspierała również finansowo i „zadaniowo” ludność góralska. Pod koniec okupacji pojawiła się realna groźba spalenia budynku przez Niemców, którzy niszczyli obiekty turystyczne, jako potencjale bazy partyzantów. Na szczęście nie doszło do tego, zapobiegła mu ówczesna gospodyni schroniska Karolina Kaleciakowa. Wg opowieści, kiedy na początku 1945 r. na Luboniu pojawił się oddział hitlerowców, Karolina Kaleciakowa stanęła przed komendantem jednostki likwidacyjnej z niemowlęciem i flaszką wódki. Niemcy odstąpili od realizacji planu. Próbowali jeszcze później zniszczyć schronisko pociskami, ale bezskutecznie.

„Odkryj Beskid Wyspowy” to bardzo ciekawa akcja promująca region – przez całe lato organizowane są wycieczki na “beskidzkie wyspy”, ale też rajdy i wiele ciekawych wydarzeń folklorystycznych. Akcja została zainicjowana przez niezwykłego społecznika – Pana Czesława Szynalika w 2010 r.

Przełęcz Rydza Śmigłego znajduje się na Chyszówkach. Nazwa przełęczy i znajdujące się tu kamienny obelisk oraz krzyż odnoszą się do spektakularnego zwycięstwa Legionów Polskich nad Rosjanami. W listopadzie 1914 r. żołnierze polscy pod wodzą Rydza Śmigłego wzięli do niewoli oddział kawalerii rosyjskiej, który stacjonował na Chyszówkach. Zastosowali bardzo nietypową taktykę. Polscy żołnierze, ochotnicy z Kongresówki świetnie mówiący po rosyjsku podeszli w nocy pod chałupę, w której kwaterowali Rosjanie. Kłócąc się między sobą po rosyjsku zaskoczyli strażnika, który wziął ich za swoich i nie podniósł alarmu – Rosjanie poddali się prawie bez walki. Zwycięstwo na przełęczy w Chyszówkach było pierwszym od dłuższego czasu sukcesem wojsk austriackich na froncie rosyjskim. 2 grudnia rozpoczęła się bitwa pod Limanową, w której Austro-Węgry odniosły strategiczne zwycięstwo nad Rosją.

Niepozorny, liczący zaledwie 904 m n.p.m. szczyt Lubomir k. Wiśniowej posiada niezwykłą atrakcję – obserwatorium astronomiczne. Pierwszy obiekt powstał w tym miejscu w 1922 r. dzięki staraniom prof. Tadeusza Banachiewicza. Niestety, 5 września 1944 Niemcy, w odwecie za działalność partyzantów, spalili budynek, a sprzęt skonfiskowali. Odbudowę obserwatorium rozpoczęto dopiero w 2003 r. Oddano go do użytku w 2007 r. Oprócz zwiedzania, obserwatorium prowadzi wieczorne obserwacje nieba (przez cały rok, w określone dni tygodnia – dla osób prywatnych i dla grup zorganizowanych).

Ta wyjątkowa plenerowa droga krzyżowa – stacje męki Pana Jezusa rozmieszczone są w plenerze, znajduje się w Pasierbcu. W poszczególne stacje wplecione są postacie Polaków, jest to m.in.: papież Jan Paweł II, ks. kard. Stefan Wyszyński, ks. Jerzy Popiełuszko, ks. Franciszek Blachnicki, są też Stanisława Leszczyńska i Stanisława Łącka – więźniarki obozu koncentracyjnego Auschwitz – Birkenau. Grupy figuralne tworzące poszczególne stacje zostały zaprojektowane przez krakowskiego artystę prof. Wincentego Kućmę. Ponad dwumetrowe rzeźby zostały odlane z brązu.

Ta pięknie położona widokowa wiata turystyczna znajduje się nad Polaną Stumorgową pod Mogielicą.

To widokowe miejsce znajduje się na Polanie Skalne pod szczytem Kutrzycy (1053 m). Stoi tu mała kapliczka, jest też tablica informacyjna z mapą regionu. Otwierają się stąd piękne widoki na cały Beskid Sądecki, fragmenty Beskidu Wyspowego, wschodnią część Gorców z Lubaniem (1225 m) i Gorcem (1228 m), Małe Pieniny, Góry Lewockie (Słowacja) i Tatry Wysokie.

Widoczna na zdjęciu wieża widokowa znajduje się pod szczytem Jaworza, zwanego też Kretówką (921 m), który jest najwyższym szczytem Pasma Łososińskiego w Beskidzie Wyspowym. Pod jego szczytem, na wysokości około 800 m znajduje się drewniana wieża widokowa, która ma 20 m wysokości. Z góry rozciąga się piękny widok na Beskid Wyspowy, Pogórze Rożnowskie i Ciężkowickie, Beskid Niski i Beskid Sądecki, a przy bardzo dobrej pogodzie można zobaczyć nawet Tatry. Obok wieży znajduje się wiata oraz pole biwakowe z zadaszonym grillem.