Cerkiew w Blechnarce pw. śś Kosmy i Damiana z 180Cerkiew w pw. śś. Kosmy i Damiana w Blechnarce1 r., murowana, wybudowana z kamienia rzecznego. Wewnątrz znajduje się kompletny ikonostas z 1865 roku. Po wysiedleniu mieszkańców Blechnarki w 1947 roku cerkiew „zagospodarowali” górale z Podhala, przez kilka lat służyła jako stajnia dla owiec. To spowodowało dużą dewastację budynku. Cerkiew przejęli w 1958 r., powracający z wysiedlenia mieszkańcy. Przeprowadzono kilka gruntownych remontów, m.in. konserwację polichromii, wymianę ławek i podłogi oraz wymianę poszycia dachu. Ten ostatni remont był szczególnie trudny z uwagi na fakt, że poddasze cerkwi zamieszkuje kolonia nietoperzy – podkowca małego. Planowany jest wkrótce remont elewacji, ma zostać usunięty obecny malinowy kolor, cerkiew zostanie pomalowana na biało.

Cerkiew w Brunarach – dawna cerkiew grCerkiew w Brunaracheckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła (obecnie kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny) powstała w 1797 r. Wewnątrz znajduje się polichromia wykonana przez Antoniego i Józefa Bogdańskiego w 1898 r., natomiast w nawie widoczne są fragmenty starszej barokowej polichromii z końca XVIII w. Barokowy ikonostas z XVIII w. został przemalowany w czasie remontu w 1831 r. Cerkiew została wpisana na listę UNESCO.

Cerkiew w Hańczowej – prawosławCerkiew prawosławna pw. Opieki Bogurodzicy w Hańczowejna cerkiew p.w. Opieki Bogurodzicy w. Powstała w 2 poł. XIX w. Ściany pokryte są gontem. Ikonostas oraz polichromia pochodzą z końca XIX w. Po wysiedleniu mieszkańców, w 1947 r. cerkiew była użytkowana przez rzymskich katolików. Z powodu znacznego zniszczenia w 1956 r. podjęto decyzję o jej rozbiórce. W tym też roku zaczęły się pierwsze powroty wysiedlonych Łemków, co zapobiegło rozbiórce świątyni. Przeprowadzono kilka gruntownych remontów budynku, m.in. wymieniono więźbę dachową oraz pokrycie dachowe, odrestaurowano polichromie i ikonostas. W czasie prac remontowych odkryto pod podłogą kamienne fundamenty poprzedniej świątyni, prawdopodobnie z XVI lub XVII w.

Cerkiew w Kwiatoniu – dawCerkiew pw. św. Paraskewi w Kwiatoniuna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Paraskewi, obecnie kościół pomocniczy rzymskokatolicki, ze względu na swoje proporcje uważana za jedną z najpiękniejszych cerkwi w Polsce. Jej ściany i dach pokryte są gontem. Nie jest znany dokładny czas jej powstania. Prawdopodobnie była to druga połowa XVII w. Na jednej z belek konstrukcji wieży znaleziono datę 1743, ale przypuszcza się, że data odnosi się do remontu starszej wieży. Jest to najstrsza pewnie datowana wieża cerkwi łemkowskiej. Wewnątrz znajduje się polichromia z 1811 r. i ikonostas autorstwa Michała Bogdańskiego z 1904 r. W 2013 r. cerkiew została wpisana na listę UNESCO.

Cerkiew w Skwirtnem – cerkCerkiew pw. śś. Kosmy i Damiana - Skwirtneiew filialna greckokatolicka ś.ś Kosmy i Damiana w został zbudowany w 1837 r. Ściany i dach świątyni pokryty jest gontem. Na ścianach świątyni umieszczono pozostałości ikonostasu – przełom XVIII i XIX w.

 

 

Cerkiew w Uściu Gorlickim – drewniaCerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy w Uściu Gorlickimna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Paraskewy. Została zbudowana w 1786 roku. Do roku 1947 była użytkowana przez miejscowych grekokatolików. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej w czasie Akcji „Wisła” świątynia została przejęta przez kościół rzymsko-katolicki – kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Po powrocie Łemków została zwrócona grekokatolikom i dzisiaj oni są jej jedynymi użytkownikami. Wewnątrz znajduje się kompletny ikonostas z XVIII w.

Cerkiew w Wołowcu – drewniana cerkieCerkiew w Wołowcu pod wezwaniem Opieki Bogurodzicyw prawosławna pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Nie jest znana dokładna data jej powstania. Wg jednych źródeł jest to rok 1880, wg innych 1766 – taką datę znaleziono na nadprożu wejścia do nawy, a rok 1880 to data jej remontu. Do 1947 roku, służyła wiernym jako cerkiew greckokatolicka. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej stała pusta, wkrótce została „zaadoptowana” przez baców, którzy trzymali w niej owce. Po powrocie części mieszkańców w latach 50-tych została przejęta przez wyznawców prawosławnych. Oni też rozpoczęli gruntowne prace remontowe świątyni. Wewnątrz znajduje się kompletny ikonostas. Nie jest to jednak ten oryginalny sprzed 1947. lecz pozyskany ze składnicy ikon w Łańcucie. Oryginalny został częściowo zniszczony, częściowo rozkradziony, część udało się uratować do muzeum. Cerkiew w Wołowcu jest obecnie filią parafii prawosławnej w Bartnem.

Cerkiew w Wysowej-Zdrój – ceCerkiew prawosławna p.w. św. Michała Archanioła w Wysowej Zdrójrkiew prawosławna p.w. św. Michała Archanioła w powstała w 1779 (poprzednia spłonęła w 1777 r. w czasie walk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi). Cerkiew jest budowlą dwudzielną. Wewnątrz znajduje się kompletny ikonostas barokowy z XVIII w.

 

Nieznajowa, nieistniejąca wieś łemkowskaKrzyż i "symboliczne drzwi" w Nieznajowej znajdująca się u ujścia rzeki Zawoja do Wisłoki. W 1936 wieś liczyła 250 mieszkańców. Działały tutaj 2 duże młyny, przy jednym z nich była nawet mała elektrownia wodna. Nieznajowa była znanym ośrodkiem handlowym, odbywały się 4 duże jarmarki w roku i mniejsze targi co 2 tygodnie. Handlowano głównie bydłem. W 1945 roku większość mieszkańców uległa sowieckiej agitacji i wyjechała do ZSRR, natomiast ludność polska przeniosła się do Czarnego. Od 1969 r. do stanu wojennego funkcjonował tutaj zakład karny. To spowodowało dewastację kapliczek i krzyży przydrożnych oraz stojącej jeszcze wieży cerkwi – cerkiew zawaliła się ok. 1964 r. Odrzwia przechowywane są w cerkwi-muzeum w Bartnem. Obecnie są tu 2 budynki, jeden z nich to słynna „Chatka w Nieznajowej”. Znajduje się też niewielki cmentarz z kilkunastoma kamiennymi nagrobkami, jest też duża ilość przydrożnych krzyży. Są też symboliczne „drzwi do wsi”.

Wołowiec, niewielka wieś łemkoWołowiec, w tle cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicywska licząca kilkanaście gospodarstw. Znajduje się tutaj drewniana cerkiew z XVIII w. p.w. Opieki Matki Bożej. Po stronie wschodniej cerkwi znajduje się stary cmentarz z pięknymi, kamiennymi nagrobkami wykonanymi prawdopodobnie przez kamieniarzy z Bartnego. W Wołowcu mieszka pisarz Andrzej Stasiuk, tutaj też mieści się prowadzone przez niego „Wydawnictwo Czarne” (nazwa pochodzi od wsi Czarne, gdzie wcześniej mieszkał pisarz).

Wysowa-Zdrój – miejscowość uzdrowiskowa, znajduje się tutaj „Instytut Zdrowia Człowieka” oraz ośrodki uzdrowiskowe zajmujące się leczeniem chorób układu oddechowego, trawienia, układu kostno-stawowego, moczowego, cukrzycy i otyłości. W centrum, w dużym parku zdrojowym, znajduje się Pijalnia Wód Mineralnych i Stary Dom Zdrojowy (obecnie hotel i restauracja). Większość wysowskich wód mineralnych to szczawy wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe, stąd pochodzi popularna woda „Wysowianka”. W Wysowej znajduje się cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła z roku 1779 (poprzednia spłonęła w 1777 r. w czasie walk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi). Cerkiew jest budowlą dwudzielną, wewnątrz znajduje się kompletny ikonostas barokowy z XVIII w. Wysowa jest doskonałą bazą turystyczną, jest też punktem wyjścia kilku ciekawych szlaków, m.in. na górę Jawor, uznawaną przez wyznawców prawosławia za miejsce święte, na Jaworzynę Konieczniańską, Kozie Żebro i na najwyższy szczyt Beskidu Niskiego – Lackową.

Chatka w Nieznajowej – schrChatka w Nieznajowejonisko turystyczne, nad którym opiekę sprawuje Stowarzyszenie Miłośników Nieznajowej. Rozpadający się budynek został wydzierżawiony w 1989 r. przez Koło PTTK przy Wydziale Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej (FtiMS) od Nadleśnictwa Gorlice – Zagórzany. Chatka otwarta jest od kwietnia do października, noclegi są bezpłatne. O pełnej „ofercie” Chatki i zasadach korzystania z niej warto przeczytać na stronie: http://www.nieznajowa.obozy.pl

Schronisko na Magurze Małastowskiej – schroSchronisko na Magurze Małastowskiejnisko znajduje się na południowo – wschodnim zboczu Magury Małastowskiej. Oferuje 30 miejsc noclegowych. W pobliżu schroniska znajduje się górna stacja wyciągu krzesełkowego. Pełna informacja o ofercie i atrakcjach: http://schroniskomagura.pl/o_nas.html

Łemkowie – wschodniosłowiańska grupa etniczna zamieszkująca do roku 1947 po polskiej stronie Karpat tereny Beskidu Niskiego, na wschodzie linia bieszczadzkiego Wysokiego Działu (grzbiet Wołosani-Chryszczatej-Suliły) i na zachodzie Beskid Sądecki, po dolinę Popradu (tzw. Ruś Szlachtowska). Na tym obszarze istniało ok. 170 wsi, wśród nich była kilka enklaw zamieszkałych przez ludność polską oraz rosyjską (nie było wsi mieszanych). Łemkowie, jako grupa etniczna wykształciła się w Beskidzie Niskim na przełomie XVII i XVIII w. z mieszanego społeczeństwa polsko-rosyjsko-słowacko-wołoskiego, zamieszkującego te ziemie. Nazwa Łemków pochodzi od używanego przez nich słowa „łem” (tylko). Początkowo określenie to miało wydźwięk prześmiewczy, z czasem zostało przyjęte i używane przez samych Łemków, jako wyróżnik tej grupy od Polaków, Słowaków i Rusinów-Ukraińców. Poprawna forma brzmi: Łemko, Łemkini, Łemkowie. Wcześniej Łemkowie sami siebie nazywali Rusinami lub „Rusnakami”.

Ważnym elementem kultury łemkowskiej była architektura cerkiewna. Cerkwie budowane były zazwyczaj przez lokalnych cieśli. Innym wyróżnikiem budownictwa była tzw. „chyża” – jednobudynkowa zagroda, która składała się z części mieszkalnej, sieni (tzw. boisko, gdzie odbywała się młócka i gdzie trzymano wóz) oraz stajni, w której trzymano cały żywy inwentarz.

Tragicznym okresem dla Łemków były przesiedlenia, które miały miejsce w latach 1944-1946 i w roku 1947 „Akcja Wisła”. W pierwszym okresie przesiedleń część ludności, pod wpływem sowieckie agitacji dobrowolnie wyjechała na Ukrainę, pozostała ludność została zmuszona do opuszczenia swoich gospodarstw i wywieziona do ZSRR, część na zachodnie ziemie odzyskane.
Rozproszenie ludności łemkowskiej po akcji wysiedleńczej wpłynęło negatywnie na tożsamość etniczną tej grupy. Sytuacja poprawiła się dopiero po okresie odwilży w 1956 r. Zaczęła odradzać się kultura łemkowska, powstał m.in. zespół taneczny i chór „Łemkowyna” oraz w Legnicy zespół ludowy „Kyczera”. Powstały także prywatne muzea, m.in. w Bielance i w Zyndranowej, które stało się centrum kultury łemkowskiej organizujące festiwal „Od Rusal do Jana”, w Zdyni organizowany jest coroczny festiwal „Łemkowska Watra” gromadzący kilka tysięcy osób. Działają też grupy: „Stowarzyszenie Łemków”, „Zjednoczenie Łemków”.

Maksym Gorlicki, (właśc. Maksym Sandowycz) (1886-1914), duchowny prawosławny, męczennik, święty kościoła prawosławnego, patron prawosławnych mieszkańców Gorlic.   Propagował prawosławie wśród galicyjskich grekokatolików, został oskarżony o szpiegostwo i dążenie do oderwania Galicji od Austro-Węgier i przyłączenie jej do Rosji. Rozstrzelano go bez wyroku sądowego. Po jego śmierci rozpowszechnił się kult Sandowycza, przedstawiany był jako bojownik o niezależność Łemków i ich opiekun duchowy. Jego relikwie znajdują się w Cerkwi Św. Trójcy w Gorlicach.

Czasownia prawosławna – niewielka Czasownia w Kwiatoniubudowla chrześcijańska, nie ma wydzielonego miejsca na ołtarz. Służy do odmawiania indywidualnych modlitw i do zapalenia świecy przed ikoną. Nazwa pochodzi od słowa rosyjskiego „часы”, oznaczającego godziny – jest to wyznaczona w danej godzinie doby modlitwa.

Duszan Jurkovicz (1868 – 1947) – jeden z najwybitniejszych słowackich architektów przełomu XIX i XX wieku. Pochodził z patriotycznej słowackiej rodziny, był miłośnikiem etnografii i kultury ludowej, często wykorzystywał też te motywy w swoich pracach. Ukończył studia w Wiedniu, projektował m.in. schroniska turystyczne, domy zdrojowe, ale też wille, urzędy, banki. To właśnie on jest autorem projektu stacji kolei linowej w tatrzańskiej Łomnicy. W czasie I wojny światowej został mianowany kierownikiem i budowniczym cmentarzy wojennych w Okręgu Żmigrodzkim. Osobiście zaprojektował ok. 35 cmentarzy, m.in.: Cmentarz nr 11 w Woli Cieklińskiej, nr 46 Konieczna- Beskidek, Cmentarz nr 60 na Magurze Małastowskiej i uznany za najciekawszy – cmentarz nr 51 na Rotundzie.

Cmentarz wojenny nr 62 – Banica – austriacki cmentarz z I wojny światowej został zaprojektowany przez Duszan Jurkovicz. Pochowano tu 12 żołnierzy austro-węgierskich i 40 rosyjskich (głównie Kozaków). W roku 1993 cmentarz został zdewastowany podczas rekultywacji terenu. Odnowiono go w 2006 r., ustawiono nowe krzyże nagrobne oraz krzyż pomnikowy. Wykonano także wylewkę pod ogrodzenie.

Bitwa pod Gorlicami – bitwa podczas I wojny stoczona na terenie Karpat pomiędzy wojskami rosyjskimi i armią austro-węgierską i niemiecką. Ze względu na swoje znaczenie zwana jest przełomem gorlickim.
Walki pozycyjne trwały przez całą zimę i wczesną wiosnę 1915 r. Żołnierze walczyli w strasznych warunkach. Byli przemoczeni, głodni, w nocy dokuczał im mróz. Nie mogli palić ognisk, by nie zdradzić pozycji wrogom. Ranni, do których nie mogli dotrzeć sanitariusze najczęściej zamarzali w śniegu.

Do decydującej bitwy doszło 2 maja 1915 r. Armia austro-węgierska i niemiecka liczyła około 217 tysięcy żołnierzy, Rosjan było około 70-80 tysięcy. W walkach trwających do 12 maja poległo 61 tysięcy żołnierzy. Bitwa gorlicka uznawana jest za jedną z największych i najważniejszych bitew frontu wschodniego I wojny światowej. Był to początek serii klęsk wojsk carskiej Rosji, która poniosła olbrzymie straty i w żołnierzach i w sprzęcie, została też zmuszona do wycofania się z Galicji. Działania wojenne trwały jeszcze ponad 2 lata, ale bardzo zmieniły układ sił na froncie.

Po stoczonych walkach wzdłuż linii frontu powstało 365 cmentarzy. Pochowano na nich poległych wszystkich walczących armii.