Chata Bojkowska w Zatwarnicy

Chata Bojkowska w Zatwarnicy to izba historyczno-regionalna stworzona w celu zachowania pamięci o przodkach zamieszkujących Bieszczady. Chata jest rekonstrukcją tradycyjnego w tym regionie bojkowskiego budynku mieszkalnego. Jest ona zarazem centrum muzeum, w którym zobaczyć można m.in. stroje, narzędzia i przedmioty codziennego użytku – większość zbiorów pochodzi z najbliższej okolicy, m.in. Hulskiego, Zatwarnicy, Krywego i Tworylnego.

Jest tutaj też wystawa miniaturek bojkowskich kolib oraz duży wybór książek o regionie. W izbie funkcjonuje galeria produktów regionalnych twórców, m.in. biżuterii koralikowej nawiązującej do karpackich tradycyjnych krywulek i sylianek.
Pomysłodawcami wystawy są Stanisław Natanek i Małgorzata Natanek.
Chata jest czynna codziennie od 11.00 do 18.00

Autor: Waldemar Rusek
Zdjęcia ilustrujące artykuł pochodzą ze strony na Facebooku “Chaty Bojkowskiej“, zostały wykorzystane za zgodą Pana Stanisława Natanek.

Ekomuzeum „W krainie Bojków”

Bojkowska chyża została zrekonstruowana z inicjatywy Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Zatwarnica. Pomysłodawcą był pan Stanisław Natanek – ówczesny prezes stowarzyszenia. Muzeum powstało jako Izba historyczno – regionalna, nosi nazwę Ekomuzeum „W krainie Bojków”. Zostało utworzone, aby pokazać najciekawsze obiekty kulturowe i przyrodnicze regionu. Jest to tradycyjny dom z drewnianych bali, chociaż różni się zasadniczo od oryginalnej chyży – chata bojkowska została przystosowana do obecnych czasów i funkcji. Zauważymy m.in., że w chacie tej są drzwi do pomieszczeń, ale nie ma tu izb gospodarczych i inwentarskich. W dachu są okna, których kiedyś nigdy nie było, są również kominy, do których podłączony jest piec. Nie ma natomiast wewnątrz pieca węglowego (bez komina) z zapieckiem, który służył do spania. Jest drewniana podłoga, a nie klepisko.
Przedmioty Bojków z ekspozycji pochodzą z miejscowości w najbliższej okolicy: z nie istniejącej wsi Hulskie i Tworylne oraz z Zatwarnicy i Krywego. Wśród eksponatów są stroje i narzędzia dawnych mieszkańców, stare zdjęcia, przedmioty codziennego użytku, takie jak motyki, tasaki, garnki, elementy uprzęży, krzyże.

Wśród wystawionych przedmiotów są książki o Bieszczadach oraz rękodzieło miejscowych artystów polecane jako pamiątki z Bieszczadów. Przy muzeum jest skansen pszczelarski. W pobliżu chaty znajduje się Botaniczny Plac Zabaw w Zatwarnicy – na tablicach informacyjnych opisane są owoce, drzewa i krzewy.

W ekomuzeum odbywają się spotkania wiejskie, koncerty, spotkania autorskie i festyny. Pan Stanisław wraz z żoną Małgorzatą Natanek udostępniają ekspozycje, opowiadają o Bojkach i ich zwyczajach oraz historii i otaczającej przyrodzie. Mają też plany rozwoju tego miejsca – chcieliby zorganizować zagrodę, “która by żyła”.

W sezonie letnim muzeum czynne jest codziennie w godzinach od 11.00 do 18.00. Gdyby było zamknięte – można spróbować umówić się telefonicznie (nr telefonu udostępniony jest na budynku) – Państwo Natanek mieszkają w pobliżu, więc jeśli tylko będą mogli podejść to otworzą chatę.
Zwiedzanie jest bezpłatne, można wspomóc miejsce dobrowolnymi datkami, lub zakupić regionalne pamiątki.

Bojkowie – bieszczadzcy górale

Bojkowie to grupa etniczna górali pochodzenia rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca Karpaty Wschodnie od Wysokiego Działu w Bieszczadach na zachodzie, do doliny Łomnicy w Gorganach. Na zachodzie sąsiadowali z Łemkami, na wschodzie z Hucułami.
Bojkowie posługiwali się jednym z dialektów języka rusińskiego z wpływami języków: staro-cerkiewno-słowiańskiego, polskiego, słowackiego, węgierskiego i rumuńskiego. Wg niektórych historyków i etnografów Bojkowie osiedli się na terytorium Rzeczpospolitej w XV-XVI wieku. Przed II wojną światową stanowili oni około 80 % ludności w Bieszczadach. Trudnili się głównie z pasterstwem – dużą część roku spędzali na bieszczadzkich połoninach. Zajmowali się też zbieractwem, m.in. orzechów laskowych, pracowali też przy wyrębie lasów, w tartakach oraz wypalali węgiel drzewny. Ponieważ ubogie gleby oraz trudne warunki naturalne sprawiały, że plony nie były obfite, na przednówku wielu rodzinom dokuczał głód.
Należeli do kościoła grekokatolickiego. Do dzisiaj zachowały się piękne, osiemnastowieczne cerkwie typu bojkowskiego w Smolniku i Równi.

W 1945 r. w wyniku akcji „Wisła” w zostali przesiedleni do Związku Sowieckiego lub zostali rozproszeni po Polsce. Dzisiaj Bojkowie żyją głównie w Ukrainie – w obwodach iwanofrankowskim, lwowskim i zakarpackim.

Chyża bojkowska

Bojkowie (podobnie jak i Łemkowie) zamieszkiwali chaty zwane chyżami. Był to jeden budynek składający się z kilku izb – mieszkalnej oraz gospodarczej. Izba mieszkalna była niewielka i niska – ogrzewana była jednym wielkim piecem, który zajmował do ¼ izby, na zapiecku mogły spać 3 osoby.
Bojkowie byli bardzo konserwatywni i przesądni, bardzo niechętnie zgadzali się na zmiany. Wierzyli m.in. że w kominie mieszka diabeł, dlatego też ich chyże nie posiadały komina.
Kompletną chatę bojkowską można zobaczyć w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku – jest to chata ze Skorodnego.

Zatwarnica

Ekomuzeum „W krainie Bojków” znajduje się w Zatwarnicy – jest to niewielka wieś położona w dolinie Sanu nad potokiem Głęboki, należy do gminy Lutowiska. Obecnie mieszka tutaj ponad 200 osób (w roku 2011 wieś liczyła 217 mieszkańców), ale w roku 1931 stało tu 148 domów i zamieszkiwało 1056 osób. Warto dodać, że w XVIII w. Zatwarnica była ważnym ośrodkiem religijnym, ulokowano tu siedzibę dekanatu greckokatolickiego.
W 1946 wieś została kompletnie spalona przez jeden z oddziałów UPA, a cała ludność wysiedlona do ZSSR w ramach Akcji Wisła. W Zatwarnicy pozostały fundamenty tartaku parowego, młynów, cerkwi i dawny cmentarz.
Zatwarnica jest dobrym miejscem wypadowym do górskich wycieczek, można stąd dojść m.in. nad Szepit – największy wodospad w Bieszczadach. Z uwagi na mniejszy ruch turystyczny jest to zdecydowanie dobry kierunek dla osób szukających spokojnych rejonów.

W Zatwarnicy można wybrać się na piesze wycieczki górskie szlakami i ścieżkami przyrodniczymi:

– szlak turystyczny Zatwarnica – Przeł. Orłowicza (długość 9 km, czas przejścia ok 3 godz., znaki żółte).
Z Przełęczy Orłowicza można iść na Smerek (1222 m, szlak czerwony), na Połoninę Wetlińską do Chatki Puchatka (szlak czerwony), do schroniska w Jaworzcu (szlak czarny), do Wetliny (szlak żółty),

– ścieżka Zatwarnica – Hulskie – Krywe – (znaki czerwone) – ścieżka przyrodniczo-historyczna do nieistniejących wsi Hulskie, Krywe (można podejść również do Tworylnego)
Zatwarnica kościół – Hulskie (ruiny cerkwi i cmentarza) – Krywe (pętla przez ruiny cerkwi i cmentarza) – powrót do Zatwarnicy
Dodatkowo mozna podejść do Tworylnego (ruiny różnych zabudowań i cmentarza) i do wodospadu na Hulskim

– ścieżka przyrodniczo – historyczna „Hylaty” (długość ok. 12 km, znaki zielone).
Zatwarnica: Chata Bojkowska – miejsce po dawnym młynie w Zatwarnicy – wodospad na potoku Hylaty – drzewostan nasienny bukowy – wychodnie skalne i rezonansowe okazy drzew – Dwernik Kamień (1004 m) – okopy z czasów I wojny światowej – Zatwarnica.

Wodospad na potoku Hylaty, zwany również Szepit

W przy „Chacie Bojkowskiej” w Zatwarnicy znajduje się “Botaniczny Plac Zabaw”.

Botaniczny Plac Zabaw przy „Chacie Bojkowskiej” to świetne miejsce zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, podczas spaceru można dowiedzieć się ciekawych informacji o faunie i florze. Przy leśnych ścieżkach znajdują się gry plenerowe w formie labiryntu pt. „Co ze mnie wyrośnie”, 2 gry plenerowe w formie „światowida” – „Energia drzew” oraz „Krzewy polne” i 2 gry plenerowe z ruchomymi, obracanymi, elementami – o treściach edukacyjnych.
Oprócz gier przygotowano również komplet 12 drewnianych ław i 4 stołów, które umożliwiają prowadzenie działań edukacyjnych.