Mogielica – najwyższy szczyt Beskidu Wyspow
ego (1171 m n.p.m.). Górna część jej masywu, ze względu na charakterystyczny kształt, nazywana jest przez miejscową ludność Kopą.
Na Mogielicy znajduje się kilka polan, na których dawniej mieszkańcy, głównie Jurkowa, wypasali owce, obecnie większość z tych polan powoli zarasta.
Polana Stumorgowa – największa w całym Beskidzie Wyspowym, położona jest na południowo-zachodnim grzbiecie łączącym Mogielicę z Krzystonowem (wys. ok. 1000-1100 m n.p.m.). Jej nazwa pochodzi od dawnej jednostki powierzchni – mórg (ok. 0,5 ha). Jest niezwykle widokowa, można z niej zobaczyć nie tylko okoliczne szczyty Beskidu Wyspowego, takie jak Luboń Wielki, Szczebel, Ćwilin, Łopień, Lubogoszcz i Śnieżnicę, grzbiet Jasienia i Krzystonowa, ale także pasmo Radziejowej, Dzwonkówkę, Kiczorę Kamienicką, Pieniny, pasmo Lubania, Gorce ze szczytami: Kudłoń, Kiczora i Turbacz, a nawet pasmo Tatr i szczyt Babiej Góry.
W czasie II wojny światowej Hala Stumorgowa była miejscem zrzutów alianckich dla działających w tym rejonie partyzantów.
Polana Wyśnikówka – polana na północnych zboczach Mogielicy przy zielonym szlaku turystycznym z Przełęczy Rydza-Śmigłego. Jest świetnym punktem widokowym i dogodnym miejscem odpoczynku dla turystów. Podobnie, jak i pozostałe polany Beskidu Wyspowego przed wojną polana była wypasana. Nie użytkowana, stopniowo zarasta.
Polana Cyrla – duża polana (druga co do wielkości, po Stumorgowej), położona na północno-zachodnim grzbiecie Mogielicy opadającym w stronę Jurkowa (wysokości ok. 740-860 m). Jej nazwa pochodzi od cyrlenia, czyli metody pozyskiwania polan stosowanej przez Wołochów. Na polanie prowadzony był wypas owiec, jej część była też uprawiana. Górną część polany stanowi polana Kozice. Znajduje się tutaj jedno gospodarstwo rolne. Polana jest świetnym punktem widokowym
Mogielica należy do Korony Gór Polski. Jest popularnym miejscem wycieczek pieszych, a nawet konnych, jest także bardzo atrakcyjna zimą dla narciarzy biegowych, dzięki wybudowanej w 2014 r. 25 km trasie poprowadzonej wokół szczytu.
Cały masyw, dzięki dużym nachylonym polanom jest świetnym miejscem widokowym. Najciekawszy widok rozciąga się, oczywiście, z wybudowanej w 2008 r. na szczycie wieży.
Szczyt i północne stoki Mogielicy objęte są ochroną – znajduje się tutaj rezerwat przyrody Mogielica o powierzchni 50,44 ha. Głównym celem rezerwatu jest ochrona głuszca oraz innych rzadkich gatunków ptaków.
Stosunkowo niewiele jest na Mogielicy form skalnych. Jedną z bardziej wyróżniających się jest ambona skalna zwana Zbójnickim Stołem. Znajduje się ona blisko szlaku, pod szczytem od strony północnej. Jej nazwa pochodzi od kształtu, związana jest też z legendą o zbójnikach, którzy na skale liczyli zrabowane pieniądze, które później ukryli w jaskini Marszałkowa Studnia na polanie Poręba.
Zalesione tereny Mogielicy są ostoją wielu rzadkich zwierząt, np.: borsuka, popielicy, wydry, jeleni, sarny, dzika, rysia, okresowo wilków, oraz rzadkich i chronionych gatunków ptaków, takich jak: głuszec, orlik krzykliwy, cietrzew, puszczyk uralski, sóweczka, puchacz, dzięcioły białogrzbiety i trójpalczasty, czeczotka.
Przełęcz Rydza-Śmigłego (700 m n.p.m.) – przełęcz położona mię
dzy Łopieniem i Mogielicą. Prowadzi przez nią droga asfaltowa z Jurkowa przez Chyszówki do Słopnic.
Na pamiątkę wydarzeń, które miały miejsce pod koniec 1914 r. przełęcz nosi nazwę Rydza Śmigłego. To właśnie tutaj doszło do walki Legionów Polskich pod dowództwem Marszałka Śmigłego z oddziałem rosyjskiej kawalerii. Dzięki zaskoczeniu nieprzyjaciela Polacy, którzy mieli dużo mniejsze siły, wzięli do niewoli wszystkich Rosjan, nie ponosząc w walce żadnych strat.
Po II wojnie światowej, ze względów politycznych, zmieniono jej nazwę na przełęcz Chyszówki. Do pierwszej nazwy wrócono dopiero w 1990 r.
W 10. rocznicę walk młodzież z Dobrej postawiła na przełęczy krzyż, na którym umieszczono następujący napis:
„1918 – 1928 TU W CHYSZÓWKACH W LISTOPADZIE 1914 R. WALCZYLI LEGIONIŚCI POLSCY POD WODZĄ JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO I WZIĘLI DO NIEWOLI ODDZIAŁ KAWALERJI ROSYJSKIEJ – W 10 ROCZNICĘ ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI POSTAWIŁO TEN KRZYŻ STOW. MŁODZ. POLSK. Z DOBREJ II XI 1928 R. NA ZNAK HOŁDU DLA BOHATERÓW KTÓRZY ODDAJĄC KREW I ŻYCIE ZA OJCZYZNĘ UTRWALILI W NARODZIE WIARĘ W ZWYCIĘSTWO”.
Obok krzyża stoi obelisk Rydza-Śmigłego, a także kamienny Pomnik Spotkania Pokoleń z 1938 r („NA PAMIĄTKĘ BOJÓW I BRYGADY LEGIONÓW POLSKICH 23.XI.1914 – 9.XII.1914).
Co roku, 11 listopada odbywają się tutaj uroczystości związane z tymi historycznymi wydarzeniami.
Przełęcz Rydza Śmigłego jest świetnym punktem widokowym. Można stąd zobaczyć m.in.: Gorce, Babią Górę, Ćwilin i Śnieżnicę. Jest to także dobry punkt startu dla wychodzących na Mogielicę i Łopień. Na przełęcz można dojechać samochodem, prowadzi tędy droga z Jurkowa przez Chyszówki do Słopnic,
Zbójnik Józef Baczyński zwany Skawickim (ur. w Skawicy, zm. 1736 w Krakowie) –grasujący w latach 1732-1735 na terenie Beskidu Wyspowego, Żywieckiego, Makowskiego oraz w Gorcach, postać historyczna.
Początkowo Baczyński wraz z innymi zbójnikami działał w okolicach Wadowic, potem dołączył do bandy braci Giertugów, z którą napadł m.in. na browar w Dobczycach. Kiedy bracia Giertugowie zostali uwięzieni Baczyński został przywódcą całej bandy. Zbójnicy działali w Beskidach, ale kryjówki mieli na Mogielicy, w Ochotnicy i w Pieninach nad Białą Wodą.
W 1735 r. Baczyński oraz kilku jego kompanów został złapany w Dobrej i przewieziony do zamku starościny Wielopolskiej w Suchej Beskidzkiej. Sądzony był w Krakowie i tam też został skazany na śmierć przez ścięcie. Wyrok wykonano na początku 1736 r. na krakowskich Krzemionkach.
Baczyński jest bohaterem wielu podań ludowych. Podobnie, jak i inni zbójnicy przedstawiony jest w bardzo pozytywnym świetle.
Źródło: Gacek Dariusz „Beskid Wyspowy. Przewodnik”
