“Zaginione wsie” w Beskidzie Niskim

Radocyna, Nieznajowa, Grab, Długie, Czarne – to jedne z wielu wsi w Beskidzie Niskim, które przed II wojną światową tętniły życiem, a teraz pozostały po nich kapliczki, przydrożne krzyże, małe cmentarze oraz drzewa owocowe z przydomowych sadów.
W wielu nieistniejących wsiach symbolicznym znakiem poprzedniego życia są „Drzwi do zaginionego świata”, autorką tego projektu jest Natalia Hładyk.

Rejon ten jest idealnym kierunkiem dla osób poszukujących miejsc naturalnych, z piękną przyrodą i nie skażonych komercją, ale warto się pospieszyć, z roku na rok można zaobserwować coraz więcej inwestycji zagospodarowujących dzikie tereny Beskidu Niskiego. Do wielu z tych miejscowości można dojechać samochodem, ale niektóre miejsca dostępne są tylko pieszymi ścieżkami.

Noclegów można szukać w licznych agroturystykach w okolicy, w Radocynie (a dokładnie wsi Czarne) jest nowy kompleks Lasów Państwowych Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Radocyna”, latem działa studencka baza namiotowa.

 

Radocyna

Radocyna to jedna z wielu opustoszałych miejscowości w Beskidzie Niskim. Pod koniec XIX w. zamieszkiwało ją ok. 500 osób, głównie Łemków, po II wojnie światowej wszyscy wyjechali do ZSRR. Symbolicznym znakiem opuszczonej wsi są umieszczone na wzniesieniu, nad budynkiem dawnej szkoły, „Drzwi do zaginionego świata”.
Tutaj też znajduje się m.in. cmentarz wojenny nr 43, pochowano tu żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej – 4 austriackich i 79 armii rosyjskiej w trzech grobach zbiorowych oraz 10 pojedynczych. Na kamiennym obelisku umieszczono inskrypcję: „Nie znaliśmy życia drugiego człowieka, Teraz śmierć nas połączyła”. W 1995 r. cmentarz został dosyć niestarannie (nie zachowano wzorów oryginalnych nagrobków) zrekonstruowany przez Koło Łowieckie “DZIK” w Gorlicach. Cmentarz zaprojektował Dušan Jurkovič.

Obok, na cmentarzu wiejskim, znajduje się kilkadziesiąt zachowanych kamiennych i żeliwnych krzyży. Cmentarz został w 2002 roku odrestaurowany z inicjatywy Ośrodka Kultury Prawosławnej w Gorlicach i obecnie objęty jest ochroną konserwatorską Urzędu Ochrony Zabytków.

Poniżej cmentarza, przy drodze, stoi zniszczony budynek dawnej szkoły, który został wybudowany w 1912 r. W latach 50. XX w. budynek wyremontowało i osiedliło się w nim dwóch Łemków, ale z powodu konfliktu z władzami PGR-u opuścili go w 1973 roku. Planowana jest jego rozbiórka.

Warto dodać, że właśnie w Radocynie, w jej południowej części, swoje źródła ma Wisłoka.

Przełęcz Długie

Przełęcz Długie (ok. 550 m) znajduje się pomiędzy szczytem Dąb (676 m) oraz wzniesieniem bez nazwy o wys. 642 m. Przebiega przez nią droga łącząca wsie Wyszowatka i Grab z terenem nieistniejącej wsi Długie. Na przełęczy stoi kamienny krzyż, który na tle otaczających wzniesień tworzy charakterystyczny dla Beskidu Niskiego pejzaż.

Długie

Długie to dawna wieś łemkowska. Pod koniec XIX w. mieszkało tu ok. 300 osób, w 1947 r. wszyscy wyjechali na tereny dzisiejszej Ukrainy.
Na terenie tej nieistniejącej wsi (obecnie to przysiółek miejscowości Czarne) znajduje się cmentarz wojenny nr 44 – Długie, zaprojektowany przez Dušana Jurkoviča. Pochowano tu w 5 mogiłach zbiorowych oraz 8 grobach pojedynczych 244 żołnierzy (Rosjan i Austriaków) poległych w kwietniu 1915 r. Cmentarz został zrekonstruowany w 1998 r., ale podczas tych prac nie wykonano ekshumacji pochowanych tu żołnierzy i ok. ¾ mogił znajduje się poza wykonanym ogrodzeniem.
Poniżej nad brzegiem Wisłoki znajduje się też dawny cmentarz łemkowski.

W wielu miejscach można zobaczyć bobrowiska.

Pewną atrakcją może być też przejazd przez Wisłokę

Czarne

Czarne to dawna wieś łemkowska. W 1938 było tutaj 58 domów, 2 cerkwie (jedna z nich – cerkiew p.w. św. Dymitra została wybudowana w 1783 r.), kapliczka, 2 młyny wodne i wiatrak. W 1945 r. większość mieszkańców wyjechała do ZSRR, pozostali zostali wysiedleni w została w 1947 r. w ramach Akcji Wisła. W 1956 r. wróciły 3 rodziny. Zabytkowa cerkiew została przeniesiona w latach 90. XX w. do Skansenu w Nowym Sączu.
Obecnie znajdują się tutaj cmentarze wojenne, cerkwisko, murowana XIX-wieczna kapliczka (od strony wschodniej wsi), przydrożne krzyże i kapliczki (XIX, XX w.) oraz pomnik poświęcony 20. rocznicy męczeńskiej śmierci św. Maksyma Gorlickiego (wybudowany w 1934, odrestaurowany w 2014 r.).
W Czarnem stoją „Drzwi do zaginionego świata”.

Cmentarz wojenny nr 53 – Czarne – jest miejscem pochówku żołnierzy poległych w styczniu 1915 – 316 Rosjan i 61 Austriaków, łącznie 377 żołnierzy w czterech grobach zbiorowych oraz 10 pojedynczych. Na cokole jednego z krzyży znajduje się kamienna tablica z inskrypcją w języku niemieckim: „WIR WAREN FRUCHT NUN SIND WIR SAAT GEWORDEN ZU TAUSEND FALTIGEM BLUHN”. Tłum.: „ BYLIŚMY OWOCEM STALIŚMY SIĘ NASIENIEM KTÓRE WYDA TYSIĘCZNY PLON”.
Cmentarz zaprojektował Dušan Jurkovič.

Nieznajowa

Nieznajowa to nieistniejąca już dziś wieś łemkowska położona u ujścia rzeki Zawoja do Wisłoki. W 1936 wieś liczyła 250 mieszkańców. Działały tutaj 2 duże młyny, przy jednym z nich była nawet mała elektrownia wodna. Nieznajowa była znanym ośrodkiem handlowym, odbywały się 4 duże jarmarki w roku i mniejsze targi co 2 tygodnie. Handlowano głównie bydłem. W 1945 roku większość mieszkańców uległa sowieckiej agitacji i wyjechała do ZSRR, natomiast ludność polska przeniosła się do Czarnego. Od 1969 r. do stanu wojennego funkcjonował tutaj zakład karny. To spowodowało dewastację kapliczek i krzyży przydrożnych oraz stojącej jeszcze wieży cerkwi – cerkiew zawaliła się ok. 1964 r. Odrzwia przechowywane są w cerkwi-muzeum w Bartnem. Obecnie są tu 2 budynki, jeden z nich to słynna „Chatka w Nieznajowej”. Znajduje się też niewielki cmentarz z kilkunastoma kamiennymi nagrobkami, kilka przydrożnych krzyży oraz „Drzwi do zaginionego świata“.
Do Nieznajowej można dojść z Radocyny lub z Wołowca. Niezależnie od punktu wyjścia, żeby do niej dotrzeć trzeba pokonać kilka brodów rzecznych. Jeżeli jest ciepło i poziom wód jest niski jest to dodatkowe urozmaicenie wędrówki, natomiast po większych opadach trzeba się przygotować na dodatkowe „atrakcje”.

Więcej zdjęć zdjęć z okolicy Nieznajowej: 3 dni w Beskidzie Niskim

Grab

Wieś znajduje się w gminie Krempna, leży nad potokiem Ryjak, który jest dopływem Wisłoki.
W latach 1769–1770 w okolicach wsi ulokowany był obóz konfederatów barskich. Tutaj też miała miejsce bitwa z Rosjanami, w której Pułaski został ranny, a konfederaci ponieśli klęskę. W Grabiu latach 1911–1912 działał o. Maksym Sandowycz – duchowny prawosławny o prorosyjskiej orientacji, który propagował prawosławie wśród galicyjskich grekokatolików.
W 1945 większość mieszkańców wsi wyjechała do ZSRR, a w 1947 r. pozostali zostali wysiedleni na Ziemie Odzyskane.
W Grabiu znajduje się cmentarz wojenny nr 4 zaprojektowany przez Dušana Jurkoviča. Pochowano tutaj 143 poległych żołnierzy z armii austro-węgierskiej (106 Austriaków i 37 Rosjan) w 31 mogiłach zbiorowych i 53 pojedynczych.
Centralnym elementem nekropolii jest drewniany pomnik w kształcie wieży kościoła łemkowskiego, jest to rekonstrukcja pierwotnego pomnika wykonana w 1995 r. Na tablicy znajduje się inskrypcja: „Jeśli ważyć chcecie ofiary tej wojny Do chwały i honoru na drugiej szali Dołóżcie jeszcze odrodzoną duszę narodu A szala z tym co utracone i tak uniesie się lekko do góry”.
Cmentarz został odnowiony m.in. przy wsparciu austriackiego Czarnego Krzyża i żołnierzy 54 pułku obrony krajowej ze Styrii oraz ze środków Wojewody Karpackiego.

Polecamy inne ciekawe miejsca w Beskidzie Niskim:

• Najpiękniejsze cerkwie Beskidu Niskiego

• Cmentarze w Beskidzie Niskim projektu Dušana Jurkoviča

• 3 dni w Beskidzie Niskim

• Śladami Łemków w Beskidzie Niskim